Επτά μεγάλες αλλαγές για διαθήκες και κληρονομιές την Τρίτη στο υπουργικό συμβούλιο

Το «ΘΕΜΑ» παρουσιάζει τις τελικές τροπολογίες και μεταρρυθμίσεις που θα γίνουν στο Κληρονομικό Δίκαιο, όπως είναι η καθιέρωση του θεσμού των κληρονομικών συμβάσεων. Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, ο διαθέτης-κληρονομούμενος μπορεί πλέον να διασφαλίσει εν ζωή την επιθυμία του η κληρονομιά του, που δεν είναι μόνο κινητά ή ακίνητα περιουσιακά στοιχεία, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει και άλλα δικαιώματα, όπως είναι πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας, να περιέλθει στα πρόσωπα που εκείνος επέλεξε να προστατεύσει και να εξασφαλίσει. Δηλαδή, ενώ ακόμα βρίσκεται εν ζωή θα μπορεί να ρυθμίσει με νομικούς κανόνες τα περιουσιακά στοιχεία που θα αφήσει πίσω του. Παράλληλα, αλλάζει και το καθεστώς 80 ετών για τη νόμιμη μοίρα προς τη/τον σύζυγο και τα παιδιά. Οι νέες διατάξεις επιλύουν, ακόμα, το μείζον ζήτημα των χρεών του αποβιώσαντος διαθέτη περιουσίας. Ετσι, πλέον οι κληρονόμοι δεν θα καταφεύγουν σε αποποίηση της περιουσίας που τους αφήνει ο πατέρας ή η μητέρα τους προκειμένου να μην επωμιστούν τα χρέη που έχουν προς τράπεζες, ΔΟΥ κ.λπ., αλλά και να μην εγκαταλείπονται ακίνητα τα οποία στην πάροδο των ετών υφίστανται φθορές. Αλλάζει επίσης το ισχύον καθεστώς για τις διαθήκες και μπαίνουν δικλίδες ασφαλείας για να σταματήσει το φαινόμενο των πλαστών διαθηκών, με τη χρήση των οποίων κυκλώματα εκμεταλλεύονται τις περιουσίες ανθρώπων της τρίτης ηλικίας – είτε αυτά φιλοξενούνται σε γηροκομεία και οίκους ευγηρίας είτε όχι. Ετσι, σύμφωνα με τους συντάκτες των νομοθετικών αλλαγών, οι νέες διατάξεις του Κληρονομικού Δικαίου εναρμονίζονται προς τις κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές σε 4 άξονες, που είναι: ■ Η παροχή προστασίας προς ορισμένα πρόσωπα, που δεν συνδέονται με συγγενικό δεσμό με τον κληρονομούμενο με ανάλογη προσαρμογή των διατάξεων της κληρονομικής διαδοχής στις μεταβολές του θεσμού της οικογένειας. ■ Ο περιορισμός των νόμιμων μεριδιούχων που περιορίζει την ελευθερία διάθεσης. ■ Η άρση της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων έτσι ώστε να υφίσταται δυνατότητα ευχερέστερης διαμόρφωσης των μετά θάνατον κληρονομικών σχέσεων των προσώπων και την αποφυγή μεταθανάτιων συγκρούσεων μεταξύ των κληρονόμων.

■ Οι τροποποιήσεις του δικαίου της διαθήκης με τη ρητή πρόβλεψη δυνατότητας κατάρτισης ψηφιακής διαθήκης.

Κληρονομικές συμβάσεις παραίτησης

Για πρώτη φορά καθιερώνεται ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων. Δηλαδή συμβάσεων με τις οποίες εκ των προτέρων, πριν επέλθει ο θάνατος, θα μπορεί να γίνεται παραίτηση ή συμψηφισμός στα κληρονομικά δικαιώματα. Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, θεσμοθετούνται οι κληρονομικές συμβάσεις με τις οποίες ένα πρόσωπο (ενδεχομένως έναντι ανταλλάγματος) θα παραιτείται από τα μελλοντικά του δικαιώματα στην κληρονομιά του πατέρα, της μητέρας του ή άλλων συγγενικών προσώπων. Ο διαθέτης (αυτός που έχει περιουσιακά στοιχεία τα οποία θα κληρονομήσουν συγγενικά του πρόσωπα) μπορεί όσο είναι ακόμη εν ζωή να συμφωνεί ελεύθερα με τους κληρονόμους του (σύζυγο, σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης, παιδιά, εγγόνια κ.λπ.) για τον τρόπο με τον οποίο θα μοιραστεί η ακίνητη και κινητή, αλλά και η άυλη περιουσία του, όπως είναι πνευματικά δικαιώματα από μουσικές συνθέσεις, τραγούδια, βιβλία, βιομηχανικές πατέντες, κ.λπ., εκτός των προβλεπόμενων κανόνων της νόμιμης μοίρας. Αναλυτικότερα, ο διαθέτης μπορεί να αποκλείσει κάποιον ή κάποιους από τους κληρονόμους του από τα περιουσιακά στοιχεία που έχει, ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να συμψηφίσει την παροχή της αξίας ακινήτου, χρημάτων κ.λπ., που έχει ήδη δώσει ή θα δώσει σε συγγενικά του πρόσωπα, όπως είναι γονική παροχή ακινήτου κ.λπ. Ακόμη, ο διαθέτης μπορεί να επιλέξει να αφήσει σε κάποιο συγγενικό του πρόσωπο μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του υπό την προϋπόθεση ότι εκείνος στο μέλλον θα τον γηροκομήσει ή θα γηροκομήσει τη/τον σύζυγό του. Παρέχεται επίσης η δυνατότητα να μπορεί η σύζυγος του διαθέτη να συμφωνήσει ότι το μερίδιο που της αναλογεί από την περιουσία του συζύγου της να μοιραστεί στα παιδιά τους, αλλά τα παιδιά να αναλάβουν την υποχρέωση, όταν αποβιώσει ο πατέρας τους, να της εξασφαλίσουν ισόβιο εισόδημα. Οι συμβάσεις παραίτησης από κληρονομικά μερίδια θα καταρτίζονται ενώπιον συμβολαιογράφου και μετά την υπογραφή της κληρονομικής σύμβασης, όταν αποβιώσει ο διαθέτης, αυτές θα ισχύουν υποχρεωτικά για όλους τους κληρονόμους και δεν θα μπορεί να τηρηθούν τα προβλεπόμενα για τη νόμιμη μοίρα.

Κληρονομούμενα χρέη

Αναθεωρείται όλο το σύστημα της ευθύνης του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις χρεών του αποβιώσαντος διαθέτη περιουσίας και αναβαθμίζεται ο θεσμός της δικαστικής εκκαθάρισής τους. Οταν ο αποβιώσας αφήνει κληρονομιά ακίνητη περιουσία, αλλά παράλληλα αφήνει και χρέη σε τράπεζες, ΔΟΥ κ.λπ., τα χρέη του με το σημερινό νομοθετικό πλαίσιο επωμίζονται οι κληρονόμοι του εφόσον κάνουν αποδοχή της κληρονομιάς. Με τις νέες ρυθμίσεις οι κληρονόμοι μπορούν να αποδεχθούν την κληρονομιά, αλλά θα είναι υπόχρεοι για την εξόφληση των χρεών μέσω της κληρονομούμενης ακίνητης περιουσίας μέχρι του ποσού των οφειλών-χρεών. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα συντάσσονται σε συμβολαιογράφο και θα δημοσιεύονται μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου στο Μητρώο Διαθηκών. Σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, δεν θα περιέρχονται πλέον στην κατοχή του Δημοσίου ακίνητα που αφήνονται σε κληρονόμους οι οποίοι λόγω των χρεών από δάνεια κ.λπ. των αποβιωσάντων αναγκάζονται να κάνουν αποποίηση κληρονομιάς προκειμένου να μην επιφορτιστούν τα χρέη του αποβιώσαντος. Στην πράξη, αφού γίνει η απογραφή της ακίνητης περιουσίας που αφήνει ο αποβιώσας και εκτιμηθεί αυτή σε χρήμα, το χρέος θα εξοφλείται με τον πλειστηριασμό ενός κληρονομούμενου ακίνητου και η υπόλοιπη περιουσία θα παραμένει στους κληρονόμους. Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων (ακινήτων) καθιερώνεται δικαίωμα κάθε «συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου με τίμημα, το οποίο -ελλείψει συμφωνίας- θα καθορίζεται από το δικαστήριο».

Νόμιμη μοίρα

Ουσιαστικές αλλαγές γίνονται και στο καθεστώς της νόμιμης μοίρας. Υπενθυμίζεται ότι νόμιμη μοίρα είναι το ελάχιστο ποσοστό μεριδίου κληρονομιάς που αναγνωρίζεται από το Κληρονομικό Δίκαιο σε συζύγους, παιδιά, γονείς κ.λπ. Με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, σε περίπτωση θανάτου του ενός από το ζευγάρι που έχει τελέσει γάμο ή έχει συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, το ποσοστό της νόμιμης μοίρας είναι το 25% επί της περιουσίας του αποβιώσαντος στη σύζυγο και το υπόλοιπο 75% στα παιδιά. Με τις νέες διατάξεις, το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του επιζώντος συζύγου αυξάνεται στο 33,3%, αφήνοντας τα 2/3 (66,7%) της κληρονομιάς στα παιδιά. Υπάρχει δηλαδή μια αύξηση της νόμιμης μοίρας προς τον/τη σύζυγο κατά 8,3%. Η φιλοσοφία της νέας διάταξης είναι ότι ο/η σύζυγος που θα παραμείνει στη ζωή χρήζει μεγαλύτερης προστασίας από αυτή των παιδιών. Προβλέπεται ακόμη ότι εφόσον υπάρχει διαθήκη και κάποιος από τους συγγενείς του αποβιώσαντος δεν έχει λάβει μερίδιο από την περιουσία (κληρονομιά), τότε στην περίπτωση αυτή δεν γεννώνται δικαιώματα επί της ακίνητης περιουσίας του τεθνεώτος, αλλά θα έχει δικαίωμα αποζημίωσης σύμφωνα με την αξία της κληρονομούμενης περιουσίας. Ενδεικτικά, εφόσον ο αποβιώσας έχει δύο παιδιά και επιλέξει να αφήσει το ακίνητο που έχει σε ένα από αυτά και στο δεύτερο δεν αφήνει τίποτα, τότε το δεύτερο που έχει παραλειφθεί μπορεί να αξιώσει το 25% της αξίας του κληρονομούμενου ακινήτου σε χρήμα. Η λογική της ρύθμισης αυτής είναι να μην σπάνε σε πολλά κληρονομικά μερίδια τα ακίνητα, καθώς καταλήγουν να παραμένουν ανεκμετάλλευτα και δεν μπορούν να αξιοποιηθούν λόγω δικαστικών συγκρούσεων των κληρονόμων κ.λπ. Με τις νέες διατάξεις εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας (αποκλήρωση) με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδιούχου (αποδέκτη κληρονομιάς) από τη νόμιμη μοίρα έναντι του αποβιώσαντος διαθέτη.

Διαθήκες

Ο σχετικά πρόσφατος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας επέφερε ορισμένες αλλαγές στο κεφάλαιο του Κληρονομικού Δικαίου, αλλαγές που προβλέπουν, μεταξύ των άλλων, ότι η δημοσίευση των διαθηκών θα καταχωρείται πλέον σε ηλεκτρονική πλατφόρμα από συμβολαιογράφους και ότι η χορήγηση κληρονομητηρίων θα γίνεται με πράξη δικηγόρου αντί ειρηνοδίκη. Τώρα, σύμφωνα με τις αλλαγές που θα επέλθουν στο Κληρονομικό Δίκαιο, η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει μόνο δυνητική ακυρότητα αυτής, δηλαδή δεν θα λαμβάνεται υπόψη, εκτός και αν συντρέχει και κάποιος άλλος πρόσθετος λόγος ακυρότητας. Ακόμη, μπαίνει απαγορευτικό σήμα στην εκμετάλλευση προσώπων της τρίτης ηλικίας που φιλοξενούνται σε γηροκομεία, οίκους ευγηρίας κ.λπ. προκειμένου τα περιουσιακά τους στοιχεία να μην γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης και οικειοποίησης -μεταβιβάσεις είτε προς τη διοίκηση των γηροκομείων είτε προς το προσωπικό που περιθάλπει τα φιλοξενούμενα άτομα. Για τον λόγο αυτόν εντάσσεται ειδική ρύθμιση με την οποία απαγορεύεται σε πρόσωπα τα οποία συνδέονται με οποιανδήποτε σχέση (μέλη διοικητικών συμβουλίων, διευθυντές, νοσηλευτές, εργαζόμενοι κ.λπ.) με οίκους ευγηρίας, γηροκομεία και θεραπευτήρια να είναι αποδέκτες περιουσιακών στοιχείων μέσω ιδιόγραφης διαθήκης προσώπων που περιθάλπονται σε αυτά (θεραπευτήρια, οίκοι ευγηρίας κ.λπ.). Ακόμη, πρόσωπα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν πλέον να συντάσσουν δημόσια διαθήκη χρησιμοποιώντας μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα που να επιτρέπουν τη φωνητική απόδοση της γραφής τους. Παράλληλα, προβλέπεται ότι η δημόσια και η μυστική διαθήκη θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου με τη σύμπραξη μόνο δύο μαρτύρων, χωρίς εναλλακτική δυνατότητα σύμπραξης δεύτερου συμβολαιογράφου. Στο πεδίο της ανάκλησης διαθηκών και αντίστροφα με την ισχύουσα σήμερα ρύθμιση, προβλέπεται ότι «η ανάληψη μυστικής διαθήκης, που έχει την ισχύ ιδιόγραφης διαθήκης από τον συμβολαιογράφο δεν θα ισοδυναμεί με ανάκληση της ιδιόγραφης». Για να μπει ένα τέλος στο φαινόμενο των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών, προστέθηκε διάταξη με την οποία προβλέπεται ότι «η ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα αναπτύσσει έννομα αποτελέσματα πριν από την κήρυξή της ως κυρίας, αν με αυτή οι κληρονόμοι είναι αποκλειστικά συγγενείς ή αν η διαθήκη δημοσιεύθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τον θάνατο του κληρονομουμένου, ανεξάρτητα από την ιδιότητα του προσώπου που είναι αποδέκτης της κληρονομιάς». Διευκρινίζεται ακόμη ότι «η διάταξη διαθήκης υπέρ του συζύγου είναι ακυρώσιμη και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, ενώ προστέθηκε αντίστοιχη ρύθμιση περί ακυρωσίας της διάταξης υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν, μετά τη σύνταξή της, είχε υπογραφεί συναινετική ή μονομερής πράξη λύσης του συμφώνου».

Εκτελεστής διαθήκης – ανήλικοι

Με άλλη διάταξη, αναγνωρίζεται σε αυτόν που αφήνει την περιουσία του με διαθήκη (διαθέτης), η δυνατότητα «να διορίσει εκτελεστή διαθήκης με αμιγώς διαχειριστικές εξουσίες, δηλαδή να μπορεί να διαχειρίζεται ο εκτελεστής την κληρονομία ανεξάρτητα από το αν στη διαθήκη υπάρχουν διατάξεις προς εκτέλεση». Επίσης, καταργείται η ισχύουσα ρύθμιση που προέβλεπε ότι οι ανήλικοι έχουν προθεσμία αποποίησης της κληρονομιάς ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους.

Αποκλήρωση

Επανεισάγεται με τις νέες ρυθμίσεις ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας σε περίπτωση προηγούμενης ποινικής καταδίκης του κληρονόμου για κακούργημα κατά της ζωής, της υγείας ή της γενετήσιας ελευθερίας του κληρονομουμένου, ενώ διευρύνεται ο κύκλος των παραπτωμάτων που δικαιολογούν την κήρυξη του κληρονόμου ως ανάξιου με απόφαση δικαστηρίου.