Εφημερεύοντα
Κίνηση
Καιρός
Το Σαββατοκύριακο, πέραν της ανταλλαγής ανακοινώσεων σε υψηλούς τόνους μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας για το τουρκολιβυκό μνημόνιο και τη θέση που έλαβε η Ε.Ε., καταδικάζοντάς το ως παράνομο, τα μηνύματα πλέον και από την Ανατολική Λιβύη ήταν αρνητικά. Ο «πρωθυπουργός» της Βεγγάζης, Οσάμα Χαμάντ, στήριξε το τουρκολιβυκό μνημόνιο, ενώ βουλευτές στο Τομπρούκ προανήγγειλαν ψηφοφορία για την επικύρωσή από τη Βουλή, ίσως και εντός της εβδομάδας.
Η Αθήνα, ακόμη από την εποχή Καντάφι, κυρίως όμως μετά την ανατροπή του, η οποία μετέτρεψε σχεδόν τη Λιβύη σε failed state, δεν κατόρθωσε να διαμορφώσει μια συνεκτική πολιτική ώστε να προστατεύσει τα συμφέροντά της και συγχρόνως να διατηρήσει μια ουσιαστική και αποτελεσματική σχέση με τη Λιβύη. Και αυτό το πλήρωσε η χώρα μας το 2019 με την υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο έκτοτε αποτελεί τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Τώρα, η ρευστή κατάσταση στη χώρα, η αντιπαλότητα όχι μόνο μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Λιβύης, αλλά και στο εσωτερικό των δυνάμεων που στηρίζουν την κυβέρνηση της Τρίπολης, δημιουργούν ένα εκρηκτικό σκηνικό, όπου οι κινήσεις απελπισίας αλλά και η αναζήτηση προστατών και υποστηρικτών από το εξωτερικό βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, δημιουργώντας σοβαρές προκλήσεις για την Ελλάδα.
Ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης προετοιμάζει μια δύσκολη επίσκεψη στην Τρίπολη και στη Βεγγάζη, η οποία πιθανότατα θα πραγματοποιηθεί την ερχόμενη Κυριακή. Εκτός των πολιτικών προβλημάτων, υπάρχει και ζήτημα συντονισμού, καθώς η ατζέντα του περιλαμβάνει στην Τρίπολη συναντήσεις με τον ΥΠΕΞ, τον Υπουργό Μετανάστευσης και πιθανόν τον πρωθυπουργό Ντμπεϊμπά, ενώ στην Ανατολική Λιβύη θα έχει συναντήσεις με τον στρατηγό Χαφτάρ, τον πρόεδρο της Βουλής Α. Σάλεχ και τον «ΥΠΕΞ» της παράλληλης κυβέρνησης.
Στόχος της Αθήνας είναι να αποκαταστήσει καταρχήν τους διαύλους επικοινωνίας με τις δύο πλευρές αλλά και να προωθήσει την πρόταση για επανέναρξη διαλόγου για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Και ίσως αυτή η πρόταση αποτελεί και μια ευκαιρία ώστε οι δύο πλευρές να καθορίσουν κοινή ομάδα για τη διαπραγμάτευση, όπως έχει γίνει και για μια σειρά άλλων ζητημάτων, όπως η ασφάλεια αλλά και η εκμετάλλευση των πετρελαίων.
Βεβαίως, εάν ο Α. Σάλεχ και ο Στρατηγός Χαφτάρ δώσουν το πράσινο φως για την επικύρωση του Μνημονίου από τη Βουλή, παραμονές της προγραμματισμένης επίσκεψης του Γεραπετρίτη, τότε θα δημιουργηθεί μια προβληματική κατάσταση, που θα δηλητηριάσει το κλίμα των συνομιλιών.
Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών ίσως χρειαστεί να επισκεφθεί ξανά τη Λιβύη λίγες ημέρες αργότερα, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από το επίπεδο εκπροσώπησης στην επίσκεψη που θα πραγματοποιήσει στη Λιβύη ο Επίτροπος Μετανάστευσης της Ε.Ε., συνοδευόμενος από εκπρόσωπο της Ιταλίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, σε αναζήτηση λύσης για το μεταναστευτικό. Εάν κριθεί ότι η ευρωπαϊκή αποστολή δεν θα είναι σε επίπεδο ΥΠΕΞ, τότε το πιθανότερο είναι η Ελλάδα να εκπροσωπηθεί από τον Υπουργό Μετανάστευσης.
Μήνυμα διαλόγου
Και οι δύο πλευρές στη Λιβύη, παρά τους υψηλούς τόνους στις ανακοινώσεις τους, κάνουν αναφορά στην ανάγκη διαλόγου και αυτό θα επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί ο Γιώργος Γεραπετρίτης. Τόσο η Τρίπολη όσο και η Βεγγάζη αντιλαμβάνονται ότι τελικά η Ελλάδα, ασκώντας τα κυριαρχικά δικαιώματά της, εκμεταλλεύεται την απουσία συμφωνίας οριοθέτησης και επιβάλλει τετελεσμένα με την υιοθέτηση της μέσης γραμμής (σύμφωνα με τις ελληνικές θέσεις), η οποία έχει και την υποστήριξη των αμερικανικών κολοσσών, που τοποθετούνται στα οικόπεδα νότια της Κρήτης.
Εκτιμάται μάλιστα ότι σε μεγάλο βαθμό η τελευταία κινητικότητα στη Λιβύη προήλθε ως αντίδραση στις κινήσεις της Ελλάδας.
Οι τελευταίες εξελίξεις προκάλεσαν συναγερμό στην Αθήνα, καθώς επανήλθε με θόρυβο στην επικαιρότητα το τουρκολιβυκό μνημόνιο, με την Τρίπολη αλλά και τη Βεγγάζη να εκδίδουν ανακοινώσεις και να επιδίδουν διαβήματα στις ελληνικές διπλωματικές αρχές, με αφορμή τη δημοσίευση του διαγωνισμού για την αδειοδότηση των δύο οικοπέδων νοτίως της Κρήτης, για τα οποία έχει ήδη εκφράσει ενδιαφέρον ο αμερικανικός κολοσσός Chevron.
Πάντως, η πρώτη εικόνα είναι ότι το ανατολικότερο οικόπεδο παραβιάζει την οριοθέτηση που μονομερώς έκανε και κατέθεσε στον ΟΗΕ η Αίγυπτος (στις παρακείμενες με τη Λιβύη ακτές) και ακολουθεί τη λιβυκή οριοθέτηση, η οποία αποτελεί συνέχεια του τουρκολιβυκού Μνημονίου. Ακόμη, είναι πρόωρο να προεξοφληθεί ότι έχουν εξουδετερωθεί οι προσπάθειες της Τουρκίας να επιβάλει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, καθώς η παρουσία τουρκικών ερευνητικών, όπως το Barbaros και το Oruc Reis, νοτίως της Κρήτης ακόμη και στο όριο της μέσης γραμμής, θα είναι διαρκής πηγή ανησυχίας.
Συμφωνία ή Χάγη
Παρά τις εξελίξεις αυτές, ίσως δημιουργείται μια μοναδική ευκαιρία για την Ελλάδα, ώστε να ασκήσει πίεση στη Λιβύη για την επανέναρξη των συνομιλιών για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών, με την προοπτική, εάν δεν καταλήξουν σε συμφωνία, να παραπεμφθεί η υπόθεση στη Χάγη. Τότε το Διεθνές Δικαστήριο εκ των πραγμάτων θα πρέπει να εξετάσει και τη νομιμότητα του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο έχει χαραχθεί σε πλήρη αντίθεση με το Δίκαιο της Θάλασσας, και έτσι εμμέσως η Ελλάδα θα επιτύχει την παραπομπή στη διεθνή δικαιοσύνη του σοβαρού τετελεσμένου που επιχειρεί να επιβάλει η Άγκυρα από το 2019.
Η ευκαιρία διαλόγου με την Λιβύη για τις οριοθετήσεις δεν θα πρέπει να χαθεί ή να μετατεθεί στο μέλλον, καθώς η αναποφασιστικότητα και η αδράνεια την περίοδο 2009-2018 και παρά το γεγονός ότι οι δυο πλευρές είχαν βρεθεί κοντά σε συμφωνία με μικρές απώλειες για την μέγιστη δυνητική ελληνική υφαλοκρηπίδα, άνοιξαν τον δρόμο για το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Συνήγορος της Ελλάδας σε αυτή την προσπάθεια είναι ο Χάρτης, τον οποίο είχε παρουσιάσει η Τρίπολη στην διάρκεια των συνομιλιών, αλλά και η δέσμευση της ίδιας της Λιβύης με την επιστολή της στον ΟΗΕ (26 Δεκεμβρίου 2019) στην οποία αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «είναι ανοικτή σε διάλογο, επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της στο Άρθρο 33 του Καταστατικού του ΟΗΕ και αναγνωρίζει το δικαίωμα κάθε κράτους να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης… και είναι έτοιμη για διπλωματική επίλυση κάθε διαφοράς και διατηρεί ακλόνητη την πίστη της ότι το δίκαιο και η δικαιοσύνη είναι οι θεμέλιοι λίθοι της επίλυσης διαφορών».
Αλλά και στις ανακοινώσεις των δύο Υπουργείων Εξωτερικών, καθώς και στην τοποθέτηση του Μονίμου Αντιπροσώπου της Λιβύης στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, Τάχερ Μοχάμεντ Αλ Σούνι, με τις οποίες επέκριναν την Ελλάδα για τα οικόπεδα νότια της Κρήτης, εκφράστηκε η ετοιμότητα των δύο πλευρών της Λιβύης για διάλογο με την Ελλάδα με αντικείμενο την οριοθέτηση.
Μεταναστευτικό
Στις διαφορές για την οριοθέτηση προστέθηκε πλέον και το μεταναστευτικό. Με τους περιορισμούς στις άλλες μεταναστευτικές οδούς, το Τομπρούκ, με την ανοχή προφανώς των Αρχών της Ανατολικής Λιβύης, αναδεικνύεται σε βασική πύλη εξόδου χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών, κυρίως από το Σουδάν και την Αίγυπτο. Λόγω και της νέας μεταναστευτικής πολιτικής της Μελόνι στην Ιταλία, οι διακινητές στρέφονται ανατολικά, με προορισμό τη Γαύδο και την Κρήτη.
Εκτιμάται, πάντως, ότι οι νέες αυξημένες ροές από το Τομπρούκ αποτελούν και ένα χαρτί που χρησιμοποιεί ο Χαφτάρ, προκειμένου να εξασφαλίσει την έμμεση αναγνώριση από την Ευρώπη, τη νομιμοποίηση της ηγεσίας του στην Ανατολική Λιβύη και την παροχή βοήθειας από τις Βρυξέλλες.
Η Ελλάδα δεν είναι η πρώτη φορά που υποχρεώνεται να αντιμετωπίσει την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, αλλά αυτή τη φορά οι χειρισμοί είναι πιο δύσκολοι από ό,τι στον Έβρο. Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε την αποστολή πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού για την αποτροπή των λαθροδιακινητών, ενώ ο Μάκης Βορίδης είχε απειλήσει με αναστολή της διαδικασίας χορήγησης ασύλου, ως πρώτα μέτρα για να ανακοπεί αυτή η μεταναστευτική ροή που απειλεί με ασφυξία τη Γαύδο και την Κρήτη.
Ωστόσο, αν δεν ληφθούν μέτρα σε συνεργασία με τις αρχές της Λιβύης, κυρίως της ανατολικής πλευράς, οι ροές δύσκολα θα ανακοπούν. Στο πλαίσιο αυτό, πάντως, υπάρχουν δυνατότητες για συγκεκριμένες προτάσεις συνεργασίας σε ευρωπαϊκό αλλά και σε διμερές επίπεδο, είτε με την παροχή τεχνογνωσίας είτε ακόμη και με την εκπαίδευση ανδρών του Λιμενικού της Λιβύης από το Ελληνικό Λιμενικό, σε συνεργασία με τη FRONTEX.
Εξάλλου, ένα από τα αιτήματα που έχει θέσει ήδη η πλευρά Χαφτάρ είναι η επανάληψη των προγραμμάτων για τη φοίτηση και εκπαίδευση Λίβυων στις παραγωγικές Σχολές των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, κάτι που αποτελούσε παράδοση κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της χώρας από τον Καντάφι. Η ίδια η Ιταλία έχει επιλέξει την πολιτική του «καρότου και μαστιγίου», καθώς, εκτός από το ασφυκτικό πλαίσιο που έχει θέσει επί του πεδίου για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών, βρίσκεται σε διαρκείς επαφές τόσο με την Τρίπολη όσο και με τη Βεγγάζη για ενεργειακή και οικονομική συνεργασία, ακόμη και με την πολιτιστική διπλωματία, εγκαθιστώντας στη χώρα Ιταλική Αρχαιολογική Αποστολή.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα, στη Βεγγάζη, με πρωτοβουλία του έτερου ισχυρού άνδρα της Ανατολικής Λιβύης, του Μπελγκασέμ Χαφτάρ, υιού του Στρατηγού Χαφτάρ, ο οποίος κατέχει τη θέση του διευθυντή του Προγράμματος Ανασυγκρότησης και του Αναπτυξιακού Ταμείου, οργανώθηκε στη Βεγγάζη μεγάλο Ιταλο-Λιβυκό επιχειρηματικό συνέδριο, όπου υπογράφηκε πλήθος συμφωνιών σε όλους τους τομείς.
Προς νέο εμφύλιο μεταξύ Χαφτάρ και Ντμπεϊμπά
Μεγάλο πρόβλημα πλέον στις σχέσεις με τη Λιβύη, που δεν αντιμετωπίζει μόνο η Ελλάδα αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη και η διεθνής κοινότητα, είναι η ύπαρξη παράλληλης κυβέρνησης στην Ανατολική Λιβύη, με έδρα τη Βεγγάζη, η οποία έχει συγκροτηθεί με τη στήριξη του Κοινοβουλίου και της οποίας ηγείται ο Οσάμα Χαμάντ.
Παρά τις αντιδράσεις της Τρίπολης, πλέον, ο διεθνής παράγοντας διατηρεί παράλληλες σχέσεις με την «κυβέρνηση» της Βεγγάζης, καθώς ο στρατηγός Χαφτάρ έχει επιβάλει την ηγεσία του στην Ανατολική Λιβύη χωρίς αμφισβητήσεις. Αντίθετα, ο Πρωθυπουργός Ντμπεϊμπά στην Τρίπολη αμφισβητείται ακόμα και από δικούς του υποστηρικτές, κυρίως από σημαντικές ένοπλες πολιτοφυλακές που μέχρι πρότινος τον στήριζαν – όπως φάνηκε και από τις πρόσφατες συγκρούσεις ενόπλων στην πρωτεύουσα.
Η Τουρκία, τους τελευταίους μήνες, διαβάζοντας τις εξελίξεις, έχει προσαρμόσει τις πολιτικές της. Το 2019 στήριξε στρατιωτικά την κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον Αλ Σαράτζ, προκειμένου να αποκρούσει την επέλαση των δυνάμεων του στρατηγού Χαφτάρ και, ως αντάλλαγμα, εξασφάλισε το τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Βλέποντας την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά να παραπαίει, άνοιξε διαύλους επικοινωνίας με τη Βεγγάζη και ήδη έχει αποκαταστήσει ένα ιδιαίτερα καλό επίπεδο συνεννόησης με τον στρατηγό Χάφταρ.
Ο στόχος της Τουρκίας είναι πλέον να έχει λόγο στη διαδικασία εξομάλυνσης της κατάστασης και, με επαφές τόσο με την Τρίπολη όσο και με τη Βεγγάζη, να μπορέσει την επόμενη ημέρα στη Λιβύη να διασφαλίσει τα «κεκτημένα» της, τα οποία δεν αφορούν μόνο την επιρροή ή την παρουσία των τουρκικών εταιρειών στη Λιβύη (κατασκευαστικός και πετρελαϊκός τομέας), αλλά και τη διάσωση του τουρκολιβυκού μνημονίου, που αποτελεί πυλώνα της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί στο εσωτερικό της Λιβύης και προμηνύει αρνητικές εξελίξεις , είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με πληροφορίες (Africa Intelligence), η κυβέρνηση Ντμπεϊμπά αναγκάστηκε να απευθυνθεί απευθείας στο Αζερμπαϊτζάν για την προμήθεια drones και άλλου εξοπλισμού, προκειμένου να αντιμετωπίσει καταρχήν τους πρώην συμμάχους του, αρχηγούς των πολιτοφυλακών που έχουν στραφεί εναντίον του, και δευτερευόντως τις δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ.
Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, η Τουρκία πλέον κρατά αποστάσεις, γεγονός που αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο την κυβέρνηση Ντμπεϊμπά. Ο οπλισμός αυτός πρόκειται να υποστηρίξει επιχειρησιακά τη 444η και την 111η Ταξιαρχία, δύο από τις βασικές ένοπλες ομάδες πολιτοφυλακής ,πιστές στον Ντμεϊμπά απέναντι στην πολιτοφυλακή Radaa που εξακολουθεί να ελέγχει στρατηγικές περιοχές όπως το Tariq al-Shatt και το αεροδρόμιο Mitiga στην Δυτική Λιβύη. Τέτοιες κινήσεις προκαλούν ανησυχία, καθώς αποκαλύπτουν την «κινούμενη άμμο» πάνω στην οποία βρίσκεται η Λιβύη, με τον κίνδυνο μιας νέας αιματηρής εμφύλιας αναμέτρησης -με ξένες δυνάμεις να στηρίζουν τη μία ή την άλλη πλευρά- να παραμένει πάντα υπαρκτός.