Έρευνα: Γιατί δεν μπορεί να σταθεί αντιπολίτευση έξι χρόνια μετά – Τα συμπεράσματα από τα γκάλοπ

Βασικός του αντίπαλος όλα αυτά τα χρόνια ήταν και παραμένει ο «Κανένας»· μετά την αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα, ο Μητσοτάκης διατηρεί διψήφιο προβάδισμα για την πρωθυπουργία και όλοι οι επίδοξοι ανταγωνιστές του γράφουν μονοψήφια ποσοστά. Λόγω της πολυδιάσπασης του ΣΥΡΙΖΑ, στη Βουλή είναι αξιωματική αντιπολίτευση το ΠΑΣΟΚ, αλλά στις δημοσκοπήσεις το ξεπερνά -και μάλιστα καθαρά- η Πλεύση Ελευθερίας.

Στην εκτίμηση ψήφου, η Ν.Δ. βρίσκεται πλέον στα επίπεδα του περασμένου Σεπτεμβρίου, λίγο πάνω από τα ποσοστά των ευρωεκλογών, στο 29%-30%, ανάλογα με τη μέτρηση, καθώς έχει πέσει αισθητά «ο πυρετός των Τεμπών».

Αντίθετα, το ΠΑΣΟΚ κλείνει ένα τετράμηνο σταθερής πτώσης, ο ΣΥΡΙΖΑ ένα τρίμηνο ζημιών και μόνο η Ζωή Κωνσταντοπούλου έχει υπερτριπλασιάσει τα ποσοστά της, αλλά χωρίς να απειλεί το κυβερνών κόμμα. Δύσκολοι καιροί για αντιπολίτευση…

Η στροφή στο Κέντρο

Η εκλογή Μητσοτάκη στην ηγεσία της Ν.Δ. σηματοδότησε μια βελούδινη ρήξη με την καραμανλική κληρονομιά της Νέας Δημοκρατίας σε συνδυασμό με μια στροφή στο Κέντρο: άλλωστε, το στενό του επιτελείο σε εκείνες τις εσωκομματικές εκλογές, με στελέχη όπως ο Κυριάκος Πιερρακάκης, δεν είχε σχέση ούτε με τον Αντώνη Σαμαρά, ούτε με τον Κώστα Καραμανλή.

Ο Μητσοτάκης δεν έκανε τίποτε άλλο από το να ενώσει κάτω από την ομπρέλα της Ν.Δ. τους μετριοπαθείς δεξιούς που ψήφιζαν τον πατέρα του και τους εκσυγχρονιστές που επέλεγαν τον Κώστα Σημίτη. Η συγκολλητική ουσία ήταν η κοινή επιδίωξη να ηττηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ και οι πολιτικές Τσίπρα, κάτι που στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε μια μεταρρυθμιστική συμμαχία, ομογενοποιώντας σε μεγάλο βαθμό το κόμμα του.

Δημοσιονομικά περιθώρια

Την ίδια στιγμή, ο Μητσοτάκης είχε το -ξεχασμένο τα χρόνια του μνημονίου- προνόμιο να κινηθεί χωρίς δημοσιονομικές δεσμεύσεις. Στην αρχή λόγω της πανδημίας και στη συνέχεια λόγω της φορολογικής υπεραπόδοσης που έφεραν ο πληθωρισμός λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και η ψηφιακή καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Επειτα από 9 χρόνια μιζέριας, ο Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός που μπόρεσε να ανακοινώσει μειώσεις φόρων και αυξήσεις μισθών – εν ολίγοις, την επιστροφή σε μια μορφή κανονικότητας.

Παράλληλα, ο Μητσοτάκης απέκτησε προσωπικούς οπαδούς: σε όλες τις μετρήσεις από το 2016 ως σήμερα συγκεντρώνει σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά από το κόμμα του, ενώ ο Νίκος Ανδρουλάκης, τόσο μετά την πρώτη εσωκομματική του νίκη, το 2021, όσο και μετά τη δεύτερη, το 2024, μετά βίας συγκεντρώνει ένα 40% του ΠΑΣΟΚ στο ερώτημα για τον καταλληλότερο για την πρωθυπουργία, χωρίς να έχει την παραμικρή διείσδυση σε ψηφοφόρους άλλων κομματικών χώρων.

Η πολυσυλλεκτικότητα του υποψήφιου πρωθυπουργού είναι -για όλα τα κόμματα- το υπ’ αριθμόν 1 όπλο στη μάχη για την πρωτιά. Σε αυτή τη συγκυρία, μόνο ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η Ζωή Κωνσταντοπούλου έχουν ευρύτερη απήχηση, αλλά για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ο μεν πρόεδρος της Ν.Δ. επιλέγεται για την πρωθυπουργία από ευρύτερες δυνάμεις – για παράδειγμα, από τη δεξαμενή του «Ναι» στο δημοψήφισμα του 2015, ακόμα και με τη λογική του «μικρότερου κακού». Αντίθετα, η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας επιλέγεται διακομματικά ως «η φωνή της διαμαρτυρίας» για όλα τα θέματα, με αφορμή τα Τέμπη.

Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είχε μια ευκαιρία το φθινόπωρο του 2024 – και την έχασε πολύ σύντομα: έχοντας αναδειχτεί στις περισσότερες δημοσκοπήσεις ως ο δημοφιλέστερος πολιτικός αρχηγός αμέσως μετά την επανεκλογή του, αρνήθηκε να παίξει στο παιχνίδι της συναίνεσης, όπως είχε πράξει και πολλούς μήνες πριν με την υπόθεση της ίδρυσης παραρτημάτων μη κρατικών ξένων πανεπιστημίωνστη χώρα μας. Δήλωσε -χωρίς καν να ερωτηθεί- ότι δεν πρόκειται να συγκυβερνήσει με τη Νέα Δημοκρατία μόνο και μόνο για να απαντήσει στον Σωκράτη Φάμελλο που του είχε καταλογίσει «συναινετική αντιπολίτευση». Στη συνέχεια κάποια στελέχη του επιχείρησαν να βάλουν στο παιχνίδι της «προοδευτικής κυβέρνησης» μέχρι και τον Γιάνη Βαρουφάκη – και κάπου εκεί χάθηκαν για το ΠΑΣΟΚ οι κεντρώοι ψηφοφόροι που άρχισαν να επιστρέφουν στη Νέα Δημοκρατία.

Το δεύτερο κύμα φυγής ξεκίνησε στα τέλη Ιανουαρίου – αυτή τη φορά ήταν οι αριστερόστροφοι ψηφοφόροι που μετανάστευσαν στο κόμμα της Ζωής Κωνσταντοπούλου, η οποία κέρδισε όλες τις εντυπώσεις από τις ογκώδεις συγκεντρώσεις για την τραγωδία των Τεμπών. Η κίνηση Ανδρουλάκη να συμπεριλάβει τις υπογραφές της Πλεύσης στην πρόταση δυσπιστίας που κατέθεσε κατά της κυβέρνησης έδωσε πρόσθετη ώθηση στη Ζωή Κωνσταντοπούλου, η οποία είχε υιοθετήσει όλες τις θεωρίες συνωμοσίας για τα Τέμπη «χρεώνοντάς» τες και στο ΠΑΣΟΚ.

Εντός των τειχών

Τόσο ο Νίκος Ανδρουλάκης όσο και ο Στέφανος Κασσελάκης, όπως και ο Σωκράτης Φάμελλος, περιορίζονται σε μια πρωτιά «εντός των τειχών», ενώ όταν δεν υπάρχει ο φυσικός ηγέτης του χώρου οι ψηφοφόροι έχουν την τάση να αναζητούν το κρυφό χαρτί που θα ανατρέψει την κατάσταση: η εσωκομματική εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη, το φθινόπωρο του 2023, πέρα από την αφανή στήριξη του Αλέξη Τσίπρα αποδίδεται και στην τάση αυτή, η οποία ωστόσο δεν είχε συνέχεια, καθώς τα ποσοστά του νυν προέδρου του Κινήματος Δημοκρατίας από τη στιγμή της εκλογής του ως την περίοδο της αποπομπής του από τον ΣΥΡΙΖΑ παρέμειναν πολύ χαμηλά στο εκλογικό σώμα.

Το rebranding του Αλέξη Τσίπρα δείχνει, πάντως, να αποδίδει καρπούς – για παράδειγμα, το 26% δηλώνει ότι βλέπει θετικά ενδεχόμενη «ολική επαναφορά» του πρώην πρωθυπουργού. Ωστόσο, έμπειροι δημοσκόποι εκτιμούν με βάση ανάλογες περιπτώσεις του παρελθόντος ότι το πιθανότερο είναι αν κάτι τέτοιο γίνει πράξη, η δημοσκοπική εκτίμηση ψήφου θα πέσει άμεσα στο 12%-13% και στη συνέχεια θα φτάσει σε μονοψήφια νούμερα.

Από την άλλη πλευρά, τόσο ο Νίκος Ανδρουλάκης όσο και ο Σωκράτης Φάμελλος έχουν νωπή την εσωκομματική τους επικράτηση και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν παρά μόνο έπειτα από εθνικές εκλογές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο στο ΠΑΣΟΚ όσο και στον ΣΥΡΙΖΑ κυριαρχεί σήμερα η «σιωπή των αμνών» – για παράδειγμα, τόσο ο Χάρης Δούκας όσο και ο Παύλος Πολάκης, που είχαν διεκδικήσει την ηγεσία, αρκούνται σε πλαγιοκοπήσεις χωρίς να δείχνουν διάθεση να πιέσουν για διορθωτικές κινήσεις.

Εχοντας προς τα δεξιά της μία πανσπερμία κομμάτων που συνολικά φτάνουν στο 20% αλλά έχουν πολεμικές σχέσεις μεταξύ τους, η Ν.Δ. είναι σήμερα το πιο ομογενοποιημένο κόμμα του Κέντρου και της μετριοπαθούς Δεξιάς: μάλιστα, η αποκόλληση του Πάνου Καμμένου από το 2012 και του Κυριάκου Βελόπουλου, το 2015, λειτούργησαν ως πρόσθετο άλλοθι για τους κεντρώους ψηφοφόρους που μετακινήθηκαν μαζικά προς τη Ν.Δ. στις εκλογές του 2019, όταν η αείμνηστη Φώφη Γεννηματά αρνήθηκε την εκλόγιμη θέση του Επικρατείας στον Βαγγέλη Βενιζέλο.

Εκείνη η κίνηση της Γεννηματά στόχευε στο ακριβώς αντίθετο – έλπιζε ότι οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ, που είχαν μετακινηθεί στον ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2012 και του 2015, θα εξευμενίζονταν με την απομάκρυνση Βενιζέλου και θα επαναπατρίζονταν. Με το 32% που έλαβε το 2019 ο ΣΥΡΙΖΑ αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ νωρίς για τέτοια μεταστροφή – και όταν ήρθε η ώρα το ΠΑΣΟΚ εισέπραξε πολύ λίγα και μόνο στην περιφέρεια, παραμένοντας έτσι ένα «κόμμα της επαρχίας» με νοσταλγικές αναφορές στον παπανδρεϊσμό.

Η Φώφη Γεννηματά παρέλαβε το ΠΑΣΟΚ στο 4,7% και κατάφερε να διπλασιάσει τις δυνάμεις του μέσα σε 4 χρόνια, έχοντας να αντιμετωπίσει τις αμφίπλευρες απώλειες – τόσο προς τη Ν.Δ. του Μητσοτάκη όσο και προς τον ΣΥΡΙΖΑ του Τσίπρα.
Σε μεγάλο βαθμό, αυτό συμβαίνει και σήμερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ερώτηση για μετεκλογικές συνεργασίες οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ εμφανίζονται διχασμένοι – η μία πλευρά κοιτά προς τη Ν.Δ. και η άλλη προς τη δημιουργία ενός προοδευτικού μετώπου.

Κόμμα «2 σε 1»

Το ΠΑΣΟΚ μπορούσε να λύνει το πρόβλημα του «2 σε 1» κόμματος όσο λειτουργούσε ο δικομματισμός και το ίδιο ήταν στην εξουσία: στην οκταετία Σημίτη ήταν ολοφάνερο ότι οι εκσυγχρονιστές ήταν σε άλλο μήκος κύματος από τους υποστηρικτές του Ακη Τσοχατζόπουλου, αλλά η ενότητα τόσο στην κορυφή όσο και στη βάση ήταν διασφαλισμένη λόγω της διακυβέρνησης. Εδώ και 15 χρόνια, όλα αυτά έχουν τελειώσει, αλλά ο διχασμός παραμένει.

Στον ΣΥΡΙΖΑ τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, καθώς το κόμμα που έφτιαξε ο Αλέξης Τσίπρας συστεγάζοντας στελέχη όπως η Ολγα Γεροβασίλη με τον Παναγιώτη Λαφαζάνη και ο Δημήτρης Τζανακόπουλος με τον Στέφανο Κασσελάκη διαλύεται στα εξ ων συνετέθη καθηλωμένο σταθερά σε μονοψήφια ποσοστά.

Από το καλοκαίρι του 2019 η Νέα Δημοκρατία κυβερνά αδιατάρακτα. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ΣΥΡΙΖΑ θεώρησε ότι είχε φτάσει «η αρχή του τέλους» – ειδικά όταν συνέβη η τραγωδία των Τεμπών δύο μήνες πριν από την έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας για τις εθνικές εκλογές του 2023. Τελικά, στις δεύτερες κάλπες η Ν.Δ. έφτασε το 40,5%, μια και οι άτσαλες κινήσεις του Αλέξη Τσίπρα, που έλεγε ότι θα έκανε κυβέρνηση ακόμα και με το… ΚΚΕ, οδήγησαν την πλειοψηφία στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ισως, μάλιστα, εκείνες οι εκλογές να αποτελέσουν οδηγό και για τις επόμενες, παρά την αναμενόμενα μεγάλη φθορά της Νέας Δημοκρατίας.