Ανησυχία από την δραστηριότητα στο ηφαίστειο της Σαντορίνης και την άνοδο του μάγματος

Για τρεις ώρες κράτησε αυτή η έντονη κίνηση των μαγματικών υγρών, αλλά ήταν αρκετές για να προβληματίσουν τους επιστήμονες: Ξύπνησε το ηφαίστειο της Σαντορίνης και τι μπορεί να φέρει;

Τις καταγραφές του σεισμογράφου του σταθμού «Θήρα» που μελετά το EMSC μετέφρασε ο Χιλιανός καθηγητής Γεωφυσικής Λουίς Ντονόσο. «Το σήμα είναι μια δόνηση που ανιχνεύει το μηχάνημα. Η προέλευση του σήματος αυτού του τύπου δεν είναι τεκτονική, αλλά σχετίζεται με τις μετακινήσεις υγρών σε ένα σύστημα ρηγμάτων που το ίδιο το υγρό δημιουργεί στο πέτρωμα όπου κινείται», ανέφερε.

Ο ίδιος εξήγησε στο «Πρώτο ΘΕΜΑ» ότι αυτή η κίνηση μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα -και ότι θα πρέπει να μελετηθούν εκτενώς τα φαινόμενα για να δοθεί απάντηση- αλλά και ότι μετά από περίπου τρεις ώρες η δραστηριότητα επέστρεψε στα φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ηφαίστειο ξανακοιμήθηκε, αλλά απλά ότι μπαίνει σε νέα φάση.

Από την πλευρά τους τα μέλη των επιτροπών σεισμικού και ηφαιστειακού κινδύνου που συνεδρίασαν την Κυριακή, ανέφεραν στην ανακοίνωσής τους ότι «η τρέχουσα σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή της νήσου Ανύδρου οφείλεται σε υποθαλάσσια ρήγματα με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ και εντάσσεται στο ευρύτερο γεωδυναμικό πλαίσιο της περιοχής. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η δραστηριότητα αυτή οφείλεται σε συνδυασμό τεκτονικής και βαθύτερου μαγματισμού».

Τι συμβαίνει, λοιπόν, στη Σαντορίνη; «Ειλικρινά», λέει στο «Πρώτο ΘΕΜΑ» ο καθηγητής Ηφαιστειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ Μάικ Μπάρτον, «όταν υπάρχει μια τέτοια κατάσταση δεν μπορούμε εύκολα να προβλέψουμε τι θα συμβεί. Πολύ συχνά στα ηφαίστεια μπορεί να υπάρχουν σημαντικά σήματα και να μη συμβαίνει τίποτα ή σύντομα σήματα μετά από μακρά αναταραχή και μεγάλη έκρηξη. Πρέπει να περιμένουμε και να δούμε. Τα σήματα της παραμόρφωσης και της σεισμικότητας φαίνονται να συνάδουν με μια περισσότερο μαγματική διαδικασία παρά τεκτονική, αλλά και πάλι μια υποθαλάσσια έκρηξη δεν είναι καθόλου σίγουρη».

Μια «θεαματική» έκρηξη;

Η κίνηση αυτών των -μαγματικών- υγρών, λένε οι επιστήμονες, μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Από το ότι το ηφαίστειο ξυπνά μέχρι το ότι μπορεί να παρουσιάσει έντονη δραστηριότητα και να ξανακοιμηθεί, όπως έκανε το 2011.

«Από τα τέλη του περασμένου Ιουλίου καταγράφουμε μια διέγερση στην Καμένη», λέει στο «Πρώτο ΘΕΜΑ» ο ηφαιστειολόγος, μέλος της Εθνικής Επιτροπής για την παρακολούθηση και εκτίμηση του κινδύνου των ενεργών ηφαιστείων του Αιγαίου Γιώργος Βουγιουκαλάκης, και συνεχίζει: «Μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου βεβαιωθήκαμε, ενημερώσαμε τις Αρχές και τον αρμόδιο υπουργό και στις 5 Ιανουαρίου έγινε η ενημέρωση ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης βρίσκεται σε κατάσταση ανησυχίας. Εχει ανυψωθεί το βόρειο κομμάτι της καλντέρας, ανάμεσα σε Καμένη, Φηρά, Οία, κατά 4,5 εκατοστά, με ρυθμό περίπου 1 εκατοστού τον μήνα».

Ο κ. Βουγιουκαλάκης, παρότι αναφέρει ότι η σεισμική δραστηριότητα του τελευταίου διαστήματος στην περιοχή δεν σχετίζεται με την ηφαιστειακή, εκτιμά ότι σήμερα βλέπουμε μια επανάληψη του φαινομένου του 2011. «Τότε είχαμε καταγράψει ανύψωση 13 εκατοστών, η δραστηριότητα κράτησε για 14 μήνες και το ηφαίστειο ξανακοιμήθηκε. Τώρα περιμένουμε να δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτό το φαινόμενο και να δούμε αν θα ξανακοιμηθεί».

Τόσο στην Καμένη όσο και στο Κολούμπο, το Κρατικό Γεωλογικό Ινστιτούτο μελετά αυτά που καταγράφουν οι σεισμογράφοι, τα δίκτυα παρακολούθησης τοπογραφικής παραμόρφωσης, τα δίκτυα παρακολούθησης της σύστασης των αερίων και της θερμοκρασίας, δεκάδες σταθμοί και δίκτυα που καταγράφουν, ενώ στην Καμένη αυτή την εβδομάδα αναμένεται και επιτόπια έρευνα επιστημόνων.

Ο ίδιος εξηγεί ότι το μάγμα που έχει συγκεντρωθεί σήμερα κάτω από το ηφαίστειο είναι το 10% αυτού που είχε συγκεντρωθεί το 2011 (140 εκατ. κυβικά). Και λέει ότι είναι πιθανό το σενάριο της επανάληψης του φαινομένου του 1925.

«Αν λοιπόν αυτή η διέγερση συνεχιστεί και το ηφαίστειο ενεργοποιηθεί, αυτό που μπορεί να γίνει είναι μια θεαματική αλλά ακίνδυνη έκρηξη, όπως αυτή του 1925 στη Σαντορίνη, όταν έγινε και η πρώτη έκρηξη που είναι καταγραμμένη σε κινηματογραφική ταινία. Και τότε δεν υπήρχε, φυσικά, κανένας θάνατος, μόνο που σήμερα θα έχουμε να διαχειριστούμε νέες προκλήσεις, όπως η διαχείριση της ηφαιστειακής τέφρας, αυτό το λεπτόκοκκο τριμμένο πέτρωμα που θα φτάνει πότε-πότε στα Φηρά ή στο αεροδρόμιο, κάποια αέρια που κάποιες φορές θα έχουν λίγες παραπάνω συγκεντρώσεις, αλλά είναι ζητήματα που έχουν αντιμετωπιστεί παντού στον πλανήτη, ζητήματα που περιγράφονται στο σχέδιο με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια τι πρέπει να γίνει και πώς πρέπει να γίνει. Πιστεύω ότι με μια σωστή διαχείριση κανένα πρόβλημα δεν θα υπάρξει για τη Σαντορίνη».

Η διέγερση στην κίνηση του μάγματος ήρθε έπειτα από περίπου ένα 12ωρο σχετικής ησυχίας σε ό,τι αφορά τους σεισμούς στη Σαντορίνη και την Αμοργό. Αυτή η κινητικότητα, κατά κάποιους επιστήμονες, μπορεί να σημαίνει όχι μόνο τη διέγερση του ηφαιστείου ή κάποιου σεισμικού ρήγματος, αλλά και ακριβώς το αντίθετο. Οτι η ενέργεια εκεί εκτονώνεται.

Η πιο πιθανή εξήγηση της αιτίας της δραστηριότητας, όπως έχει πει η καθηγήτρια στο Εργαστήριο Φυσικής Γεωγραφίας του ΕΚΠΑ Εύη Νομικού, είναι η διέλευση ρευστών από μεγαλύτερους μαγματικούς θαλάμους από τα έγκατα της γης, τα οποία, καθώς ανεβαίνουν, προκαλούν μετακινήσεις στον υποθαλάσσιο πυθμένα.

Ο κ. Βουγιουκαλάκης, πάντως, αναφέρει ότι «δεν υπάρχει ούτε μία δόνηση που να έχει επίκεντρο σε απόσταση μικρότερη των 5 χιλιομέτρων από τον μαγματικό θάλαμο της Καλντέρας, ούτε ένα στοιχείο, ούτε ένα δείγμα σχετικά με το Κολούμπο».

«Μια έκρηξη ηφαιστείου είναι πάντα πιθανή», λέει ο καθηγητής του ΑΠΘ και εκπρόσωπος των επιτροπών σεισμικού κινδύνου Κώστας Παπαζάχος, ενώ ο διευθυντής ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Θανάσης Γκανάς ανέφερε ότι «έχουμε καταγράψει ανύψωση της Καλντέρας έως και 4 εκατοστά από τον Αύγουστο του 2024 έως και σήμερα. Επίσης, έχουμε παρατηρήσει οριζόντιες μετακινήσεις της Καλντέρας προς ανατολάς κατά περίπου 6 εκατοστά. Αυτό είναι αποτέλεσμα της διέγερσης. Δεν μπορώ να πω ότι είναι ανησυχητικό τώρα γιατί το έχουμε δει το 2011-2012 και δεν ακολουθήθηκε από κάποια έκρηξη. Ομως είναι μια σημαντική μεταβολή και πρέπει να την παρακολουθούμε».

Και εξήγησε ότι αυτές οι μεταβολές «είναι αποτέλεσμα της ανόδου του μάγματος από τον μανδύα προς τον φλοιό και στη συνέχεια στον μαγματικό θάλαμο, ο οποίος βρίσκεται κάτω από τη Νέα Καμένη και μεταξύ Νέας Καμένης και Οίας σε βάθος 3 χλμ.».

«Οι πρώτες μετρήσεις δείχνουν ότι έχει ανέβει το μάγμα 5 εκατομμύρια κυβικά, ενώ στην τελευταία κρίση που είχαμε στο ηφαίστειο το 2011-2012 είχε ανέβει 15 εκατομμύρια κυβικά. Τώρα, ωστόσο, καθώς συνεχίζεται το φαινόμενο πρέπει να το παρακολουθούμε, να δούμε πώς θα εξελιχθεί», είπε, ενώ σε ό,τι αφορά το ρήγμα της Αμοργού ο κ. Γκανάς εξέφρασε την άποψη ότι «δεν υπάρχει καμία περίπτωση να ενεργοποιηθεί», καθώς με βάση τις μετρήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί, η περίοδος επανάληψής του είναι των 300 ετών.

Μετακινήσεις των επίκεντρων

Καθώς η σεισμική δραστηριότητα των τελευταίων εβδομάδων δείχνει να μετακινεί το επίκεντρό της βορειοανατολικά προς το πιο επικίνδυνο ρήγμα, αυτό της Αμοργού που είχε δώσει τον μεγάλο σεισμό του 1956, και το ηφαίστειο της Σαντορίνης ανυψώνεται με ρυθμό 1 εκατοστού τον μήνα, τα ερωτήματα πυκνώνουν: θα καταλήξει όλη αυτή η διέγερση σε έναν μεγάλο σεισμό που θα δώσει τσουνάμι, θα εκραγεί το ηφαίστειο ή θα ηρεμήσει με μια σειρά πολλών, μικρών σεισμών; Το ΕΚΠΑ, το οποίο από τις 26 Ιανουαρίου ως και την περασμένη Δευτέρα (ημέρα κατά την οποία καταγράφηκαν περισσότεροι από 1.200 σεισμοί, με τον μεγαλύτερο να έχει μέγεθος 5,2 Ρίχτερ) κατέγραψε περισσότερες από 15.300 δονήσεις, διαπιστώνει μετανάστευση της σεισμικότητας προς τα βορειοανατολικά.

Οτι, δηλαδή, μετακινήθηκαν σε άλλο τμήμα ρήγματος, με επίκεντρα ανατολικά από την Ανυδρο, με τα μεγαλύτερα μεγέθη να δίνονται από τα βόρεια της Ανύδρου. Αυτό, εξηγεί η κυρία Νομικού, δεν είναι κάτι που θέλουμε.

Οι σεισμολόγοι έχουν βάλει στο μικροσκόπιο, τοποθετώντας σεισμογραφικούς σταθμούς στη Σαντορίνη, την Ιο, την Αμοργό, την Ανυδρο, την Αστυπάλαια και την Ανάφη. Στο… επίκεντρο της επιστημονικής ανησυχίας είναι, σύμφωνα με την κυρία Νομικού, ότι «όλος αυτός ο σεισμογόνος χώρος έχει δίπλα του μεγάλες ενεργές ρηξιγενείς ζώνες, όπως το μεγάλο ρήγμα της Αμοργού (που έδωσε και τα 7,7 Ρίχτερ το 1956). Δεν θέλουμε τα επίκεντρα των σεισμών να πηγαίνουν προς τα βορειοανατολικά. Επίσης δεν θέλουμε να υπάρχει καμία επιρροή της σεισμικής διέγερσης στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου, που βρίσκεται βορειανατολικά της Σαντορίνης και γειτονεύει με αυτά τα ρήγματα».

Τα πιο επικίνδυνα ρήγματα

Καθώς τα επίκεντρα των σεισμών που μεγαλώνουν σε μέγεθος μετακομίζουν προς τα βορειοανατολικά και στην περιοχή της λεκάνης της Αμοργού, όπου βρίσκεται το ρήγμα που έδωσε τον σεισμό του 1956, αυτό που θέλουν οι επιστήμονες είναι να δουν εάν αυτή η δραστηριότητα θα μετακινηθεί σε κάποιο από αυτά που έχουν μεγαλύτερη δυναμική. Ο σεισμολόγος και πρώην διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, Ακης Τσελέντης, ο οποίος μιλά για προσεισμική ακολουθία λέει ότι «το αισιόδοξο σενάριο είναι να γίνει ένας σεισμός της τάξης των 6 Ρίχτερ» στην περιοχή, ενώ ως χειρότερο σενάριο «με πολύ μικρή πιθανότητα είναι να ενεργοποιηθεί το ρήγμα της Αμοργού και να έχουμε σεισμό της τάξης των 7 Ρίχτερ».

Και τα δύο σενάρια, αναφέρει, θα φέρουν τσουνάμι. Οχι αυτό της Αμοργού, αλλά το ρήγμα της Ιου είναι πιο επικίνδυνο, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής Τεκτονικής Γεωλογίας και Γεωδυναμικής στο ΕΚΠΑ και πρώην πρόεδρος του ΟΑΣΠ Δημήτρης Παπανικολάου: «Το ρήγμα της Αμοργού εκτονώθηκε το 1956, ό,τι είχε να δώσει το έδωσε. Μετά είναι το ρήγμα της Ανύδρου, αλλά πιο πολύ είναι το άλλο της Ιου. Αυτό εκτιμώ πως είναι το πιο επικίνδυνο σε συνδυασμό με το ρήγμα της Ανύδρου. Και τα δύο ρήγματα έχουν το ίδιο δυναμικό, της τάξεως του 6».

Ο κ. Παπανικολάου εκτιμά ως κύριο ενδεχόμενο την κορύφωση της σεισμικής ακολουθίας με μια δόνηση της τάξης των 6 Ρίχτερ, κάτι που, όσο δεν έρχεται, όπως εξηγεί, έρχεται μια κορύφωση -όπως τα 5,2 Ρίχτερ που δείχνουν «ότι αυξήθηκε ο χώρος που βρίσκεται κάτω από εντατική κατάσταση και σπάνε ρήγματα σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Εχουμε δώσει όλοι την προσοχή μας στο ρήγμα της Ανύδρου που περνάει από το νησάκι, αλλά προσωπικά θεωρώ πιο επικίνδυνο το παράλληλο προς αυτό, λίγο βορειότερο ρήγμα, που είναι νότια της Ιου και έχει βυθίσει την περιοχή όλη, περνώντας κάτω από την περιοχή που βλέπουμε όλους αυτούς τους σεισμούς».

Ο κ. Παπανικολάου έχει πει επίσης ότι «αυτό που πρέπει να δούμε είναι αν το ρήγμα της Ανύδρου θα σπάσει, καθώς είναι αυτό που μπορεί να δώσει 6 Ρίχτερ, αλλά δεν βλέπω ότι μπορεί να φτάσει τα 6,5 Ρίχτερ».

Ο κ. Παπαζάχος λέει ότι βλέπει ως πιθανότερο σενάριο να πρόκειται για μια σειρά από σεισμούς παρόμοιου μεγέθους, χωρίς κάποιον πολύ μεγάλο σεισμό πάνω στη συγκεκριμένη ζώνη, «όμως επειδή υπάρχουν κομμάτια που δεν έχουν σπάσει και επειδή η σεισμική δραστηριότητα είναι πάρα πολύ έντονη και έχει επεκταθεί σε μία περιοχή της τάξεως των 25-30 χιλιομέτρων, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστεί και η πιθανότητα ενός μεγαλύτερου σεισμού ο οποίος θα σπάσει αυτό το κομμάτι. Το καλό σε αυτή την περίπτωση είναι ότι μιλάμε για μια ακολουθία που βρίσκεται στην Ανυδρο, μια περιοχή που είναι στη μέση της θάλασσας και έχει απόσταση από τα νησιά. Είναι μακριά από την Ανάφη, είναι μακριά από τη Σαντορίνη, μακριά από την Ιο, μακριά από την Αμοργό, ξέρουμε ότι επιπτώσεις έχουν περιοχές που είναι κοντά στο ρήγμα».

Πότε θα σταματήσουν;

Σαφής απάντηση για το πώς θα σταματήσουν οι σεισμοί δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως οι πρώτες εκτιμήσεις σχετικά με το πότε θα εκτονωθεί το φαινόμενο, παρότι -κι εδώ- οι επιστήμονες διαφωνούν μεταξύ τους. Ο κ. Παπανικολάου εκτιμά ότι οι σεισμοί στη Σαντορίνη «θα πιάσουν μέχρι το Πάσχα», λέγοντας ότι θεωρεί βέβαιο ότι θα φτάσουμε μέχρι τότε «και να δούμε αν θα είναι και μετά».

Ο κ. Τσελέντης στο ερώτημα του πότε θα εκτονωθεί ή λήξει το φαινόμενο λέει ότι θα χρειαστούν μήνες, καθώς είμαστε ακόμα στη φάση της προσεισμικής ακολουθίας και θα πρέπει να περιμένουμε το κύριο γεγονός και τη μετασεισμική ακολουθία. «Αυτό θα εξαρτηθεί από το πότε θα έχουμε τον κύριο σεισμό και το μέγεθός του. Μέχρι τότε η παρούσα προσεισμική δράση θα συνεχιστεί (στο Αρκαλοχώρι κράτησε μερικούς μήνες), αλλά και όταν γίνει ο κύριος σεισμός λόγω του μηχανισμού που την προκαλεί ίσως συνεχίσει για λίγο. Θα έχουμε βέβαια πλούσια διαρκώς εξασθενούμενη (όχι όπως τώρα) μετασεισμική ακολουθία. Ολα αυτά μας δείχνουν ότι δυστυχώς θα έχουμε επίδραση στο τουριστικό προϊόν του νησιού για μερικούς ακόμα μήνες», είναι η άποψή του.

Σε κάθε περίπτωση, η κυρία Νομικού λέει πως δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί το πόσο θα διαρκέσει η σεισμική δραστηριότητα. «Γι’ αυτό είπαμε πως σε άλλες περιοχές το φαινόμενο αυτό κράτησε 1-1,5 μήνα και γι’ αυτό λένε οι σεισμολόγοι πως θα έχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια απ’ ό,τι αναμέναμε», επισημαίνει.