Λειψυδρία: Η Αττική μετρά κάθε σταγόνα νερού – Κάτω από το 30% οι ταμιευτήρες

Ως το δεύτερο σημαντικότερο επεισόδιο ξηρασίας των τελευταίων δεκαετιών, μετά την περίοδο 1988–1994 καταγράφεται από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο η υδρολογική περίοδος που διανύουμε σήμερα. Η Αττική βιώνει μια περίοδο μειωμένων εισροών στους ταμιευτήρες που αδειάζουν σταθερά και αποθεμάτων που υποχωρούν προς ιστορικά χαμηλά επίπεδα αποτελώντας την πιο σκληρή εικόνα που έχει δει το υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια. Δεν πρόκειται για μια απλή μείωση αλλά για μια παρατεταμένη περίοδο ανομβρίας, στην οποία κάθε σταγόνα έχει αξία και κάθε κυβικό μέτρο νερού μετατρέπεται σε ζήτημα σχεδιασμού, πρόνοιας και, τελικά, επιβίωσης ενός συστήματος που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε αδιαπραγμάτευτα σταθερό και δεδομένο. Σύμφωνα με το διαχειριστικό σχέδιο που εκπονήθηκε από το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο για λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ για την υδρολογική περίοδο 2025-2026, η κρίση δεν προέρχεται από υπερκατανάλωση αλλά από έλλειψη νερού. Οι αριθμοί δεν αφήνουν χώρο για αισιοδοξία χωρίς σχέδιο καθώς οι ταμιευτήρες κινούνται κάτω από το 30% της χωρητικότητάς τους, ο Βοιωτικός Κηφισός γράφει πέντε συνεχόμενα χρόνια κάτω από τον μέσο όρο και οι απώλειες στο δίκτυο ξεπερνούν πλέον το 12%, αποτυγχάνοντας να συγκρατήσουν ποσότητες που σε κανονικές περιόδους θα ήταν επαρκείς. Τί εξυπηρετούν τα μέτρα Η Αθήνα δεν κινδυνεύει άμεσα με λειψυδρία. Κινδυνεύει, όμως, αν επιμείνει στην αδράνεια. Η κήρυξη της Αττικής όπως και του Μεγανησίου στην Λευκάδα, έπειτα από Λέρο και Πάτμο, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω λειψυδρίας δεν είναι μια συμβολική κίνηση, αλλά μια αναγκαιότητα που επιτάσσεται ως όπλο για την αντιμετώπιση των περιορισμένων αποθεμάτων νερού αλλά και της λήψης μέτρων για τα αναγκαία έργα υποδομής. Επιτρέπει στο κράτος, τους δήμους και στην ΕΥΔΑΠ να παρακάμψουν τις χρονοβόρες διαδικασίες δημοπράτησης και να προχωρήσουν σε έργα υδροδότησης με πολύ ταχύτερες διαδικασίες. Σε κανονικές συνθήκες, κάθε μεγάλο έργο απαιτεί ανοικτό διαγωνισμό, κύκλους ενστάσεων, εγκρίσεις από πολλαπλές υπηρεσίες και πληθώρα περιβαλλοντικών όρων μια διαδρομή που συχνά εκτείνεται σε χρόνια. Με την ενεργοποίηση του μηχανισμού έκτακτης ανάγκης, επιτρέπεται η παράκαμψη μέρους αυτών των σταδίων και ανοίγει ο δρόμος για κλειστού τύπου αναθέσεις σε συγκεκριμένες τεχνικές εταιρείες όταν απαιτείται άμεση υλοποίηση, όπως συνέβη αντίστοιχα στα έργα Daniel στη Θεσσαλία. Ταυτόχρονα, με τον μηχανισμό αυτό συμπιέζεται δραστικά ο χρόνος έκδοσης αδειών και εγκρίσεων. Μελέτες, τεχνικά πρωτόκολλα και περιβαλλοντικές διαδικασίες μπορούν να ολοκληρώνονται σε μήνες αντί για χρόνια, με μοναδικό κριτήριο την αμεσότητα στην υδροδοτική ασφάλεια. Αυτό το στοιχείο είναι εξαιρετικά κρίσιμο σε περιόδους όπου η καθυστέρηση μετριέται σε κυβικά νερού και κάθε μήνας μπορεί να μετατρέψει μια κρίση πίεσης σε πραγματική έλλειψη. Η κήρυξη μιας περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν λύνει το πρόβλημα της λειψυδρίας αλλά λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ταχύτητας. Κάνει το κράτος ικανό να προλάβει αντί να θεραπεύσει, με έργα σε ταμιευτήρες, αγωγούς, νέες γεωτρήσεις ή ακόμη και σε διαχείριση πόρων με διαδικασίες fast-track. Η εικόνα των ταμιευτήρων της ΕΥΔΑΠ Αν κάτι διακρίνει την τρέχουσα περίοδο, είναι η ταχύτητα με την οποία διολισθαίνουν τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες. Το σύστημα δείχνει την επιβάρυνσή του σαν ένας οργανισμός που αναπνέει βαριά. Η αρχή της υδρολογικής χρονιάς βρίσκει την Υλίκη να αγγίζει μόλις το 31% της χωρητικότητας της, με 175,4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού (hm³ νερού) εκεί όπου άλλοτε φιλοξενούσε 560,4 εκ. Η απώλεια 341,4 hm³ σε τόσο σύντομο διάστημα μοιάζει σχεδόν παράδοξη: αριθμός που θυμίζει παλαιότερες υπερχειλίσεις μόνο που τώρα δεν χάθηκε από περίσσευμα αλλά από έλλειμμα. Στάθμη και ποσοστά επιστρέφουν σε επίπεδα του 2001, ενώ το ποσοστό πλήρωσης περνά κάτω από το 30%, πράγμα που σημαίνει ότι έχει μέσα λιγότερο από το ένα τρίτου του νερού που μπορεί να χωρέσει. Στον αντίποδα, ο Μαραθώνας, ο ιστορικότερος ταμιευτήρας της πρωτεύουσας δεν μπορεί να σηκώσει περισσότερο βάρος πέρα από τον ρυθμιστικό του ρόλο. Οι εισροές μόλις 3 έως 6 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων (hm³) τον χρόνο απέχουν από την παλιά ιστορική τιμή των 12,8 hm³ και δεν επιτρέπουν ουσιαστική ενίσχυση της Αθήνας καθώς λειτουργεί περισσότερο ως ρυθμιστικό απόθεμα και όχι ως βασική πηγή τροφοδοσίας. Κάπως έτσι βγαίνουν ξανά στο προσκήνιο οι γεωτρήσεις της Μαυροσουβάλας και όλα τα υπόλοιπα έργα αξιοποίησης υπόγειων νερών του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ). Οι γεωτρήσεις που άνοιξαν το 1990 ως εργαλείο έκτακτης ανάγκης επανεργοποιήθηκαν σε ρυθμούς που η ιστορία είχε να δει από το 1994–95. Με μέση απόδοση μόλις 4,6 hm³ για 25 χρόνια, το τετράμηνο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2024 αντλήθηκαν 20,5 hm³ που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη άντληση στην καταγεγραμμένη ιστορία. Σαν υπόγεια αρτηρία, μεταφέρουν νερό στην επιφάνεια όταν τα επιφανειακά συστήματα στερεύουν. Η συνδυαστική χρήση της Υλίκης και των γεωτρήσεων της Μαυροσουβάλας ως εφεδρικών υδατικών πόρων, προσέφερε σύμφωνα με το ΕΜΠ σημαντική ανακούφιση στο σύστημα Εύηνου-Μόρνου και θα πρέπει να συνεχιστεί ώστε να επανέλθουν τα αποθέματα στα επίπεδα που προβλέπονται από τους κανόνες λειτουργίας του ΕΥΣ δηλαδή της τάξης των 750 έως 800 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων. Τα επίπεδα κατανάλωσης νερού Εκεί που η ιστορία μοιάζει εντυπωσιακή είναι στην κατανάλωση. Η Αθήνα δεν πίνει περισσότερο νερό τα τελευταία χρόνια απλώς της μένει λιγότερο. Η συνολική απόληψη νερού (σ.σ η ποσότητα νερού που αντλείτε για κατανάλωση) σταθεροποιείται στα 460–500 hm³ (μέσος όσος 475 hm³) με την κατανάλωση των δύο τελευταίων ετών στα 478.3 και 477.1 hm³. Μετά το ρεκόρ κατανάλωσης μεταξύ 2007 και 2008, η κατανάλωση μειώθηκε λόγω οικονομικής ύφεσης, μείωσης πληθυσμού και χαμηλότερης κατά κεφαλήν χρήσης. Στα μετέπειτα υδρολογικά έτη (2017–18, 2018–19 και 2022–23) οι εισροές έπεσαν σε χαμηλά 25ετίας, περίπου στα 485 εκατ. m³. Την περίοδο 2023–24 σημειώθηκε άνοδος αλλά από τα τέλη του 2025 η παραγωγή ξαναμειώνεται, κατά περίπου 5% σε σχέση με πέρσι. Πέρα από τις σταθερές περιβαλλοντικές χρήσεις (32,5 εκατ. m³) που είναι το νερό που κρατάμε ώστε τα ποτάμια και τα οικοσυστήματα να λειτουργούν σωστά, η δεύτερη μεγαλύτερη κατανάλωση αφορά την άρδευση της Κωπαΐδας από την Υλίκη. Αν και η αρχική συμφωνία προέβλεπε έως 50 εκατ. m³ ετησίως, μόνο στα έτη 1985–88 δόθηκαν τέτοιες ποσότητες. Έκτοτε οι απολήψεις κυμαίνονταν γύρω στα 20 εκατ. m³, με χαμηλό τα 7 εκατ. m³ το 2007. Τα καλοκαίρια 2021–22 έφτασαν ξανά τα 40 εκατ. m³, ενώ το 2024 μειώθηκαν στα 15,5 εκατ. m³ λόγω βλαβών στο αντλιοστάσιο. Το αγκάθι της άρδευσης Ο τομέας της άρδευσης είναι από εκείνους που θα πληγεί άμεσα σε περίπτωση που το υδροδοτικό σύστημα της Αττικής συνεχίζει να δοκιμάζεται. Σύμφωνα με την γνωμοδοτική έκθεση του καθηγητή Υδάτινων Πόρων και Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβειο Πολυτεχνείου, κ. Χρήστου Μακρόπουλου, πάνω στην οποία στηρίχθηκε η απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, να θέσει την περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η άρδευση, απορροφά ποσότητες από 30 έως 35 εκατομμύρια κυβικά ετησίως. Η έκθεση προτείνει ότι, σε περίπτωση ανάγκης, θα πρέπει να εξεταστεί η προσωρινή διακοπή της παροχής αυτής, ώστε να διασφαλιστεί η ύδρευση της πρωτεύουσας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο διαχειριστικό σχέδιο του ΕΜΠ για να εξασφαλίζεται η υδροδότηση με την μέγιστη δυνατή αξιοπιστία προβλέπεται επιβολή διακοπής νερού για αρδευτικές χρήσεις, όταν το μικτό απόθεμα των ταμιευτήρων μειωθεί κάτω από τα 500 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Πρόκειται για επιλογή που κατά την γνωμοδότηση του Πολυτεχνείου θεωρείται πλήγμα, καθώς θα προκαλούσε σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στις αγροτικές περιοχές που εξυπηρετούνται από το σύστημα, κάτι που συνεπάγεται την ανάγκη αποζημιώσεων και προηγούμενης διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες. Στα επιπλέον μέτρα για την ομαλή υδροδότηση της Αττικής, εντάσσονται η διατήρηση μειωμένης περιβαλλοντικής εκροής στον Εύηνο αλλά και η αύξηση των αντλήσεων από την Υλίκη στα 12 εκ. κυβικά μέτρα όταν το μικτό απόθεμα του συστήματος Εύηνου Μόρνου πέσει κάτω από τα 300 εκ. κυβικά μέτρα νερού. Επίσης απαραίτητη κρίνεται και η συνεχής χρήση των γεωτρήσεων της Μαυρουσουβάλας με απόληψη ίση με 2 εκ. κυβικά το μήνα. Τα εκτιμώμενα ελλείμματα νερού Ο κ. Μακρόπουλος αποτυπώνει στην γνωμοδότησή του και τις σοβαρές ενδείξεις ότι η Αττική εισέρχεται σε περίοδο υδρολογικής επισφάλειας, παρά τα πρώτα θετικά μηνύματα που στέλνουν οι βροχοπτώσεις Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. Η προκαταρκτική αξιολόγηση του καθηγητή, στον οποίο ανέθεσε η ΡΑΑΕΥ την αξιολόγηση του αιτήματος που είχε υποβάλλει η ΕΥΔΑΠ για κήρυξη της Αττικής σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, επισημαίνει ότι η εμφάνιση ετήσιων ελλειμμάτων νερού της τάξης των 20 έως 30 εκατομμυρίων κυβικών δεν μπορεί να αποκλειστεί, ακόμη και με συντηρητικές παραδοχές. Αν και τα μεγέθη αυτά αντιστοιχούν σε μικρό ποσοστό της συνολικής κατανάλωσης, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περιορισμούς στη διανομή νερού και πιθανόν σε ολιγόωρες διακοπές, εφόσον δεν αντισταθμιστούν με μέτρα διαχείρισης ή με την ενεργοποίηση εναλλακτικών πηγών. Η ποσότητα αυτή, όπως σημειώνεται, ισοδυναμεί με τη ζήτηση της Αθήνας για περίπου 20 έως 30 ημέρες, γεγονός που καθιστά τον κίνδυνο λειψυδρίας ορατό όχι μόνο μέσα στο επόμενο έτος αλλά και για τα επόμενα 2 έως 5 χρόνια. Για τον λόγο αυτόν ο καθηγητής τονίζει την ανάγκη αυξημένης επαγρύπνησης και γρήγορων κινήσεων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του υδροδοτικού συστήματος. Τα άμεσα μέτρα Η γνωμοδότηση κατατάσσει τις παρεμβάσεις σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, δίνοντας προτεραιότητα σε μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι μειώσεις της οικολογικής παροχής του Ευήνου, η εντατικότερη υδροληψία από τον Υλίκη και η ενεργοποίηση γεωτρήσεων ακόμη και των εφεδρικών σε περιοχές όπως τα Βασιλικά και το Παρόρι ενώ ήδη αξιοποιούνται και αντλιοστάσια πρώτης βαθμίδας στον Μόρνο. Η έκθεση επισημαίνει ότι τα μέτρα αυτά πρέπει να συνεχιστούν και, αν χρειαστεί, να ενισχυθούν κατά το τρέχον υδρολογικό έτος. Ειδική αναφορά κάνει και στα κανάλια μεταφοράς νερού από τους ταμιευτήρες στις μονάδες επεξεργασίας νερού (ΜΕΝ), όπως είναι το Υδραγωγείο του Μόρνου. Για το Μόρνο αναφέρεται ότι απαιτείται αναβάθμιση του καναλιού με στόχο την μείωση των απωλειών οι οποίες εκτιμώνται στο 10% κοστίζοντας περίπου 50 εκ. κυβικά μέτρα νερού το χρόνο στο σύστημα και η αύξηση της παροχετευτικότητάς του που σημαίνει τεχνική αναβάθμιση για να μπορεί να μεταφέρει μεγαλύτερες ποσότητες νερού στην Αττική. Στα μακροπρόθεσμα έργα υποδομής, γίνεται καταγραφή της ανάγκης υλοποίησης δράσεων που θα αυξήσουν τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους και θα παρέχουν μεγαλύτερη ευελιξία στο σύστημα σε βάθος χρόνου. Η ενίσχυση ταμιευτήρων και ημερική εκτροπή των ποταμών Καρπενησιώτη και Κρικελιώτη (έργο Εύρυτος ύψους 500 εκ. ευρώ) αποτελούν τον πυρήνα του σχεδιασμού για τα μόνιμα μέτρα αντιμετώπισης της λειψυδρίας μαζί με συμπληρωματικά έργα αποθήκευσης ενώ δίνεται έμφαση και στη διερεύνηση λύσεων υπόγειας ταμίευσης, ώστε να διαμορφώνονται εφεδρείες που δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από επιφανειακά συστήματα και άμεσες εισροές. Στο ίδιο πλαίσιο καταγράφεται η δυνατότητα υιοθέτησης τεχνολογιών αφαλάτωσης, με στόχο τη μόνιμη ή περιοδική υποστήριξη της προσφοράς νερού σε περιόδους χαμηλών υδατικών εισροών, η οποία περιγράφεται ως επιλογή προς εξέταση σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Παράλληλα, η γνωμοδότηση αναφέρει την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένου νερού, είτε για άρδευση είτε για βιομηχανικές χρήσεις, με στόχο τη μείωση της πίεσης πάνω στην κατανάλωση πόσιμου ύδατος. Περιλαμβάνεται επίσης η ανάγκη εκσυγχρονισμού του υφιστάμενου δικτύου και η μείωση των απωλειών που παρουσιάζονται σε αυτό, καθώς αναφέρεται ότι η αντιμετώπιση των διαρροών και η τεχνική αναβάθμιση αποτελούν βασικό παράγοντα για τη σταθερότητα του ισοζυγίου σε βάθος χρόνου. Παράλληλα, η γνωμοδότηση αναφέρει την πιθανότητα επαναφοράς καμπανιών ενημέρωσης για εξοικονόμηση, όπως εκείνες των χρόνων ξηρασίας 1988–1994. Ωστόσο προειδοποιεί ότι η αποτελεσματικότητά τους δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα υψηλή, καθώς η κατανάλωση στο λεκανοπέδιο βρίσκεται ήδη σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Στο 12% οι απώλειες νερού Το πραγματικό πρόβλημα όπως το καταγράφει το Πολυτεχνείο, είναι οι απώλειες νερού κατά μήκος του ΕΥΣ που υπολογίζονται σε 70 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ήτοι το 12% των απολήψεων, από 6,8% δύο χρόνια πριν και 8,3% πέρυσι. Ένα μέρος των απωλειών αυτών είναι τεχνικό ένα άλλο όμως είναι πραγματική φυσική διαρροή καθώς το νερό φεύγει και δεν επιστρέφει. Σε ένα σύστημα που χάνει αντί να ανακτά, κάθε σταγόνα είναι πολύτιμη και για αυτό ο δείκτης αυτός συνιστά άλλο ένα βαρίδι για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Η μελέτη καταγράφει την ανάγκη λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση των απωλειών νερού και από την πλευρά της ΕΥΔΑΠ, οι οποίες υπολογίζονται στο 15%, ποσοστό συμβατό μεν με τις αντίστοιχες απώλειες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ωστόσο καμπανάκι για την αναβάθμιση του δικτύου. Πηγή: protothema.gr