Έρευνα που εξετάζει τις εισοδηματικές ανισότητες και τα επίπεδα φτώχειας ανά Δήμο στην Περιφέρεια Κρήτης, αξιοποιώντας φορολογικά δεδομένα της ΑΑΔΕ για τα έτη 2021, 2022 και 2023, τα οποία αντιστοιχούν σε εισοδήματα που αποκτήθηκαν τα έτη 2020, 2021 και 2022, αντίστοιχα, δημοσιεύθηκε από το Περιφερειακό Παρατηρητήριο Κοινωνικής Ένταξης της Περιφέρειας Κρήτης.
Η ανάλυση αποσκοπεί στην ανάδειξη των χωρικών μοτίβων φτώχειας σε επίπεδο Δήμων, φωτίζοντας παράλληλα τις εισοδηματικές διαφοροποιήσεις μεταξύ αστικών, τουριστικών και αγροτικών περιοχών.
Χωρικές ανισότητες
Παρά τη βελτίωση των εισοδημάτων που παρατηρούνται σε επίπεδο Κρήτης και Περιφερειακών Ενοτήτων, διακρίνονται χωρικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των Δήμων, καταδεικνύοντας ότι το εισόδημα είναι άνισα κατανεμημένο, ανακλώντας ιδιαίτερες πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης επιμέρους περιοχών.
Σύμφωνα με τη μεταβολή του μέσου οικογενειακού εισοδήματος για την περίοδο 2021–2023, τη μεγαλύτερη άνοδο καταγράφει ο Δήμος Χερσονήσου (+53%), ακολουθούμενος από τους Δήμους Αποκορώνου (+43%) και Βιάννου (+41%). Αντίθετα, οι μικρότερες αυξήσεις εντοπίζονται στους Δήμους Ανωγείων (20%), Οροπεδίου Λασιθίου (21%) και Ηρακλείου (21%) (Διάγραμμα 1).
Οι έντονες διακυμάνσεις που παρατηρούνται με ποσοστά αύξησης που κυμαίνονται από 20% έως 53% (Διάγραμμα 1) αντικατοπτρίζουν τις εισοδηματικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται μεταξύ τουριστικών, αστικών και ορεινών δήμων της Κρήτης, υπογραμμίζοντας τη χωρική ετερογένεια του εισοδηματικού χάρτη της Περιφέρειας.
Παρακολουθώντας την απόκλιση του μέσου οικογενειακού δηλωθέντος εισοδήματος κάθε Δήμου από τον μέσο όρο της Περιφέρειας Κρήτης για το έτος 2023 (Διάγραμμα 2), διαπιστώνεται ότι τα υψηλότερα, από το μέσο όρο της Κρήτης, εισοδήματα εντοπίζονται στα αστικά κέντρα, με τους Δήμους Ηρακλείου (+10%), Χανίων (+4%) και Αγίου Νικολάου (+3%) να προηγούνται. Ο Δήμος Μαλεβιζίου βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο της Περιφέρειας, ενώ οι Δήμοι Ανωγείων (-38%) και Σφακίων (-30%) καταγράφουν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος.
Το εύρημα αυτό καταδεικνύει τη σαφή εισοδηματική ανισότητα μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών της Κρήτης, καθώς και την έντονη πόλωση ανάμεσα σε εισοδηματικά ανεπτυγμένες και λιγότερο αναπτυγμένες χωρικές ζώνες.
Ενδεικτικά, η απόκλιση μεταξύ του Δήμου με το υψηλότερο μέσο εισόδημα (Ηρακλείου) και εκείνου με το χαμηλότερο (Ανωγείων) προσεγγίζει τις 50 ποσοστιαίες μονάδες (διάγραμμα 2), γεγονός που σημαίνει ότι το μέσο εισόδημα στα Ανώγεια αντιστοιχεί περίπου στο ήμισυ του αντίστοιχου εισοδήματος στον Δήμο Ηρακλείου.
Χωρική φτώχεια
Στα αστικά κέντρα και τους τουριστικούς δήμους — Ηρακλείου, Χανίων, Αγίου Νικολάου, Μαλεβιζίου, Ρεθύμνου και Χερσονήσου — σε αντίθεση με τους δήμους Αμαρίου, Γόρτυνας, Σφακίων και Ανωγείων, καταγράφεται θετική απόκλιση του μέσου οικογενειακού εισοδήματος από το όριο ή κατώφλι φτώχειας (ΕΛΣΤΑΤ) (Διάγραμμα 3).
Το γεγονός αυτό φανερώνει την ύπαρξη έντονων διαφοροποιήσεων στην εισοδηματική φτώχεια, μεταξύ αστικών/ τουριστικών και αγροτικών/ορεινών περιοχών της Κρήτης. Οι τελευταίες εμφανίζονται εισοδηματικά πιο ευάλωτες, καθώς τα μέσα εισοδήματα των νοικοκυριών τους βρίσκονται πολύ κοντά ή και κάτω από το όριο φτώχειας, σε αντίθεση με τα υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης που χαρακτηρίζουν τις αστικές και τουριστικές περιοχές, όπου η οικονομική δραστηριότητα και η απασχόληση προσφέρουν πιθανότατα μεγαλύτερη εισοδηματική σταθερότητα.
Χωρική ένταση φτώχειας
Στο Διάγραμμα 4, ο δείκτης της αναλογίας φορολογικών δηλώσεων κάτω των 5.000 ευρώ προς το σύνολο των δηλώσεων ανά Δήμο και έτος αποτυπώνει την έκταση της φτώχειας σε κάθε Δήμο και την εξέλιξή της με την πάροδο του χρόνου την περίοδο 2021-2023 — δηλαδή, αν περιορίζεται ή διευρύνεται η ομάδα των νοικοκυριών με πολύ χαμηλά εισοδήματα, τα οποία βρίσκονται κάτω από το κατώφλι φτώχειας (ΕΛΣΤΑΤ). Με πράσινο χρώμα επισημαίνονται οι περιοχές όπου η αναλογία αυτή μειώνεται, γεγονός που υποδηλώνει βελτίωση των εισοδημάτων και μείωση του αριθμού των φτωχότερων νοικοκυριών.
Αντίθετα, με κόκκινο σημειώνονται οι Δήμοι όπου η αναλογία αυξάνεται, υποδεικνύοντας ότι περισσότερα νοικοκυριά παραμένουν κάτω από το όριο των 5.000 ευρώ και ότι τα πολύ χαμηλά εισοδήματα παραμένουν πιο επίμονα διαχρονικά. Συνολικά, στην Κρήτη, η πλειονότητα των Δήμων παρουσιάζει μείωση του ποσοστού των δηλώσεων κάτω των 5.000 ευρώ την περίοδο 2021–2023, ένδειξη μιας γενικής βελτίωσης του εισοδηματικού επιπέδου.
Ωστόσο, οι χωρικές ανισότητες παραμένουν εμφανείς: οι ορεινοί και αγροτικοί Δήμοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε μειονεκτική εισοδηματικά θέση, καθώς η μείωση των πολύ χαμηλών εισοδημάτων εξελίσσεται με βραδύτερο ρυθμό. Ενδεικτικά, στους Δήμους Ανωγείων και Σφακίων, πάνω από το 50% των φορολογικών δηλώσεων παραμένει σταθερά κάτω των 5.000 ευρώ, γεγονός που αναδεικνύει την ανθεκτικότητα της εισοδηματικής φτώχειας σε αυτές τις περιοχές.
Τα δεδομένα του Διαγράμματος 5 αποτυπώνουν το πόσο μεταβλήθηκαν τα εισοδήματα των φτωχών νοικοκυριών για την περίοδο 2021-2023 κάθε Δήμο. Αν δηλαδή η οικονομική τους κατάσταση βελτιώνεται ή επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Παρατηρούμε ότι υπάρχουν έντονες ανισότητες μεταξύ των δήμων της Ανατολικής και της Δυτικής Κρήτης.
Συνολικά, στην Δυτική Κρήτη τα πολύ φτωχά νοικοκυριά φαίνεται να βελτιώνουν τα εισοδήματά τους, ενώ στην Ανατολική και Κεντρική υφίστανται περαιτέρω πιέσεις, υποδεικνύοντας την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές στήριξης των ευάλωτων περιοχών.
Οι μεγαλύτερες μειώσεις σημειώνονται στους δήμους Μινώα Πεδιάδας (−12%), Αγίου Νικολάου (−11%), Βιάννου (−11%) και Ηρακλείου (−9%), γεγονός που δείχνει επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των πιο χαμηλών εισοδημάτων. Αντίθετα, οι Δήμοι τής Δυτικής Κρήτης όπως οι Δήμοι Αποκορώνου (+9%), Πλατανιά (+5%), Σφακίων και Καντάνου-Σελίνου (+4%) καταγράφουν σημαντικές αυξήσεις.
Από το παραπάνω μοτίβο εξαιρείται ο Δήμος Χανίων στον οποίο βλέπουμε ότι για την περίοδο 2021-2023 τα φτωχά νοικοκυριά γίνονται φτωχότερα, γεγονός το οποίο υποδεικνύει ότι η φτώχεια στα αστικά κέντρα (Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο, Άγιο Νικόλαο) είναι ανθεκτικότερη απ’ ότι η φτώχεια στις αγροτικές περιοχές.
Το Διάγραμμα 6 παρουσιάζει τη σχέση των πολύ χαμηλών οικογενειακών εισοδημάτων (κάτω των 5.000 ευρώ) με το μέσο εισόδημα κάθε Δήμου της Κρήτης. Οι περιοχές με υψηλή αναλογία, που αποτυπώνονται με πράσινο, υποδηλώνουν μικρότερες εισοδηματικές ανισότητες, ενώ εκείνες με χαμηλή αναλογία, σε κόκκινο, δείχνουν μεγαλύτερες αποκλίσεις μεταξύ φτωχότερων και πλουσιότερων νοικοκυριών.
Η γενική εικόνα δείχνει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες αυξάνονται σε όλους σχεδόν τους Δήμους, καθώς τα πολύ χαμηλά εισοδήματα αποτελούν όλο και μικρότερο ποσοστό του μέσου εισοδήματος, μειώνοντας τη σχετική θέση των φτωχότερων ομάδων κατά περίπου 4–10% σε σύγκριση με προηγούμενες χρονιές.
Οι μεγαλύτερες ανισότητες παρατηρούνται στους αστικούς Δήμους — Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Αγίου Νικολάου και Σητείας — ενώ οι ορεινοί και αγροτικοί Δήμοι, όπως τα Σφακιά, τα Ανώγεια, το Οροπέδιο Λασιθίου και ο Μυλοπόταμος, εμφανίζουν πιο ισορροπημένη κατανομή εισοδημάτων και ηπιότερη ένταση φτώχειας.
Συμπεράσματα
Η ανάλυση των εισοδηματικών δεδομένων για την περίοδο 2021–2023 δείχνει ότι η αύξηση των εισοδημάτων στην Κρήτη δεν κατανέμεται ισόρροπα χωρικά. Οι εισοδηματικές ανισότητες παραμένουν έντονες, ενώ η φτώχεια διατηρείται ή και εντείνεται σε ορισμένες περιοχές. Οι εισοδηματικές ανισότητες στην Κρήτη εμφανίζουν αντίστροφες δυναμικές.
Οι αστικοί και τουριστικοί δήμοι —όπως το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Ρέθυμνο, ο Άγιος Νικόλαος και η Σητεία— συγκεντρώνουν υψηλότερα επίπεδα εισοδήματος, αλλά εμφανίζουν και μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες και εντονότερη φτώχεια.
Αντίθετα, οι ορεινοί και αγροτικοί δήμοι (Ανώγεια, Σφακιά, Οροπέδιο Λασιθίου, Μυλοπόταμος) παρουσιάζουν πιο ισόρροπη κατανομή εισοδημάτων πιο κοντά ωστόσο στα χαμηλά εισοδήματα καθώς η συγκέντρωση νοικοκυριών παραμένει υψηλή σε αυτά, φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις στο 50% του συνολικού πληθυσμού τους.
Οι χωρικές διαφοροποιήσεις στο εισόδημα και στα ποσοστά φτώχειας αντανακλούν ευρύτερες δομικές παραμέτρους των τοπικών κοινωνιών — οικονομικές, παραγωγικές και κοινωνικές. Οι παράμετροι αυτοί διαφοροποιούν τον αστικό από τον αγροτικό χώρο ως προς τη δομή των παραγωγικών τομέων, τις μορφές απασχόλησης, το επίπεδο δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες και υποδομές.
Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν την ανάγκη για διαφοροποιημένες θεσμικές παρεμβάσεις μεταξύ αστικού και αγροτικού χώρου, με έμφαση στην ενίσχυση του αγροτικού τομέα και την άρση της εγκατάλειψης της ενδοχώρας, προκειμένου να ενισχυθούν η κοινωνική και χωρική δικαιοσύνη.
Για να παρέχουμε την καλύτερη εμπειρία, χρησιμοποιούμε τεχνολογίες όπως cookies για την αποθήκευση ή/και την πρόσβαση σε πληροφορίες συσκευών. Η συγκατάθεση για τις εν λόγω τεχνολογίες θα μας επιτρέψει να επεξεργαστούμε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, όπως συμπεριφορά περιήγησης ή μοναδικά αναγνωριστικά σε αυτόν τον ιστότοπο. Η μη συγκατάθεση ή η ανάκληση της συγκατάθεσης, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά ορισμένες λειτουργίες και δυνατότητες.
Λειτουργικά
Πάντα ενεργό
Η τεχνική αποθήκευση ή πρόσβαση είναι απολύτως απαραίτητη για τον νόμιμο σκοπό της δυνατότητας χρήσης συγκεκριμένης υπηρεσίας που ζητείται ρητά από τον συνδρομητή ή τον χρήστη ή με αποκλειστικό σκοπό τη μετάδοση επικοινωνίας μέσω δικτύου ηλεκτρονικών επικοινωνιών.
Προτιμήσεις
Η τεχνική αποθήκευση ή πρόσβαση είναι απαραίτητη για τον νόμιμο σκοπό της αποθήκευσης προτιμήσεων που δεν ζητούνται από τον συνδρομητή ή τον χρήστη.
Στατιστικά
Η τεχνική αποθήκευση ή πρόσβαση που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για στατιστικούς σκοπούς.Η τεχνική αποθήκευση ή πρόσβαση που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ανώνυμους στατιστικούς σκοπούς. Χωρίς κλήτευση, η εθελοντική συμμόρφωση εκ μέρους του Παρόχου Υπηρεσιών Διαδικτύου ή πρόσθετες καταγραφές από τρίτο μέρος, οι πληροφορίες που αποθηκεύονται ή ανακτώνται για το σκοπό αυτό από μόνες τους δεν μπορούν συνήθως να χρησιμοποιηθούν για την αναγνώρισή σας.
Εμπορικής Προώθησης
Η τεχνική αποθήκευση ή πρόσβαση απαιτείται για τη δημιουργία προφίλ χρηστών, για την αποστολή διαφημίσεων ή για την καταγραφή του χρήστη σε έναν ιστότοπο ή σε διάφορους ιστότοπους για παρόμοιους σκοπούς εμπορικής προώθησης.
Εφημερεύοντα
Κίνηση
Καιρός
Παρακολουθώντας την απόκλιση του μέσου οικογενειακού δηλωθέντος εισοδήματος κάθε Δήμου από τον μέσο όρο της Περιφέρειας Κρήτης για το έτος 2023 (Διάγραμμα 2), διαπιστώνεται ότι τα υψηλότερα, από το μέσο όρο της Κρήτης, εισοδήματα εντοπίζονται στα αστικά κέντρα, με τους Δήμους Ηρακλείου (+10%), Χανίων (+4%) και Αγίου Νικολάου (+3%) να προηγούνται. Ο Δήμος Μαλεβιζίου βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο της Περιφέρειας, ενώ οι Δήμοι Ανωγείων (-38%) και Σφακίων (-30%) καταγράφουν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος.
Το εύρημα αυτό καταδεικνύει τη σαφή εισοδηματική ανισότητα μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών της Κρήτης, καθώς και την έντονη πόλωση ανάμεσα σε εισοδηματικά ανεπτυγμένες και λιγότερο αναπτυγμένες χωρικές ζώνες.
Ενδεικτικά, η απόκλιση μεταξύ του Δήμου με το υψηλότερο μέσο εισόδημα (Ηρακλείου) και εκείνου με το χαμηλότερο (Ανωγείων) προσεγγίζει τις 50 ποσοστιαίες μονάδες (διάγραμμα 2), γεγονός που σημαίνει ότι το μέσο εισόδημα στα Ανώγεια αντιστοιχεί περίπου στο ήμισυ του αντίστοιχου εισοδήματος στον Δήμο Ηρακλείου.
Ωστόσο, οι χωρικές ανισότητες παραμένουν εμφανείς: οι ορεινοί και αγροτικοί Δήμοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε μειονεκτική εισοδηματικά θέση, καθώς η μείωση των πολύ χαμηλών εισοδημάτων εξελίσσεται με βραδύτερο ρυθμό. Ενδεικτικά, στους Δήμους Ανωγείων και Σφακίων, πάνω από το 50% των φορολογικών δηλώσεων παραμένει σταθερά κάτω των 5.000 ευρώ, γεγονός που αναδεικνύει την ανθεκτικότητα της εισοδηματικής φτώχειας σε αυτές τις περιοχές.
Τα δεδομένα του Διαγράμματος 5 αποτυπώνουν το πόσο μεταβλήθηκαν τα εισοδήματα των φτωχών νοικοκυριών για την περίοδο 2021-2023 κάθε Δήμο. Αν δηλαδή η οικονομική τους κατάσταση βελτιώνεται ή επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Παρατηρούμε ότι υπάρχουν έντονες ανισότητες μεταξύ των δήμων της Ανατολικής και της Δυτικής Κρήτης.
Συνολικά, στην Δυτική Κρήτη τα πολύ φτωχά νοικοκυριά φαίνεται να βελτιώνουν τα εισοδήματά τους, ενώ στην Ανατολική και Κεντρική υφίστανται περαιτέρω πιέσεις, υποδεικνύοντας την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές στήριξης των ευάλωτων περιοχών.
Οι μεγαλύτερες μειώσεις σημειώνονται στους δήμους Μινώα Πεδιάδας (−12%), Αγίου Νικολάου (−11%), Βιάννου (−11%) και Ηρακλείου (−9%), γεγονός που δείχνει επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των πιο χαμηλών εισοδημάτων. Αντίθετα, οι Δήμοι τής Δυτικής Κρήτης όπως οι Δήμοι Αποκορώνου (+9%), Πλατανιά (+5%), Σφακίων και Καντάνου-Σελίνου (+4%) καταγράφουν σημαντικές αυξήσεις.
Από το παραπάνω μοτίβο εξαιρείται ο Δήμος Χανίων στον οποίο βλέπουμε ότι για την περίοδο 2021-2023 τα φτωχά νοικοκυριά γίνονται φτωχότερα, γεγονός το οποίο υποδεικνύει ότι η φτώχεια στα αστικά κέντρα (Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο, Άγιο Νικόλαο) είναι ανθεκτικότερη απ’ ότι η φτώχεια στις αγροτικές περιοχές.
Το Διάγραμμα 6 παρουσιάζει τη σχέση των πολύ χαμηλών οικογενειακών εισοδημάτων (κάτω των 5.000 ευρώ) με το μέσο εισόδημα κάθε Δήμου της Κρήτης. Οι περιοχές με υψηλή αναλογία, που αποτυπώνονται με πράσινο, υποδηλώνουν μικρότερες εισοδηματικές ανισότητες, ενώ εκείνες με χαμηλή αναλογία, σε κόκκινο, δείχνουν μεγαλύτερες αποκλίσεις μεταξύ φτωχότερων και πλουσιότερων νοικοκυριών.
Η γενική εικόνα δείχνει ότι οι εισοδηματικές ανισότητες αυξάνονται σε όλους σχεδόν τους Δήμους, καθώς τα πολύ χαμηλά εισοδήματα αποτελούν όλο και μικρότερο ποσοστό του μέσου εισοδήματος, μειώνοντας τη σχετική θέση των φτωχότερων ομάδων κατά περίπου 4–10% σε σύγκριση με προηγούμενες χρονιές.
Οι μεγαλύτερες ανισότητες παρατηρούνται στους αστικούς Δήμους — Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Αγίου Νικολάου και Σητείας — ενώ οι ορεινοί και αγροτικοί Δήμοι, όπως τα Σφακιά, τα Ανώγεια, το Οροπέδιο Λασιθίου και ο Μυλοπόταμος, εμφανίζουν πιο ισορροπημένη κατανομή εισοδημάτων και ηπιότερη ένταση φτώχειας.