Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: «Αγκάθι» τα νέα σύνορα – Γιατί ο Ζελένσκι δεν μπορεί να παραδώσει το Ντονμπάς, δείτε χάρτες

Μπορεί η εβδομάδα που πέρασε να ήταν από τις πλέον «πυκνές» -πιθανότατα η πυκνότερη από την περίοδο μετά τη συνάντηση Πούτιν – Μπάιντεν στην Ελβετία τον Ιούνιο του 2021- σε διπλωματικές εξελίξεις μέσα στα σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου στην Ουκρανία.

Φαίνεται, όμως, πως είναι εξαιρετικά αμφίβολο -γιατί ήταν εξαρχής δεδομένα δύσκολο- να υπάρξει κάποια συμφωνία ανάμεσα σε Κίεβο και Μόσχα για τη διμερή συνάντηση που έχει ζητήσει και έχει θέσει ως προαπαιτούμενο ο Ντόναλντ Τραμπ προκειμένου να γίνει το επόμενο βήμα στο πλαίσιο της ειρήνης όπως αυτός το έχει σχεδιάσει.

Ολες οι κινήσεις που γίνονται στο προσκήνιο -και είναι ξεκάθαρα λιγότερες από αυτές που δεν γίνονται γνωστές- φαίνεται ότι πέφτουν στο κενό. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι μάλλον απίθανο να επιθυμεί συνάντηση με τον Ουκρανό ομόλογό του, καθώς κάτι τέτοιο θα του δημιουργούσε σημαντικό ζήτημα στο αφήγημα επάνω στο οποίο έχει στηρίξει τον -για τον ίδιο υπαρξιακό- πόλεμο, ενώ και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα ήθελε ιδανικά να την αποφύγει, καθώς δεν θέλει σε καμία περίπτωση και κάτω από άκρως πιεστικές συνθήκες να συζητήσει γι’ αυτό που ο Τραμπ έχει χαρακτηρίσει «ανταλλαγές γαιών»…

Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει κάνει εκτενή αναφορά στην αλλαγή συνόρων στην Ουκρανία τόσο πριν όσο και μετά τη συνάντηση με τον Ρώσο ομόλογό του στην Αλάσκα. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει ξεκαθαρίσει πως για τον ίδιο θα είναι εξαιρετικά απίθανο να συναινέσει σε διαπραγματεύσεις η Μόσχα χωρίς να συζητηθεί το τι «θα κρατήσει» από όσα ο ρωσικός στρατός ελέγχει, ειδικά στην ανατολική Ουκρανία. Για τη Ρωσία, η συζήτηση φαίνεται όντως να έχει στο επίκεντρο συγκεκριμένα την κοιλάδα του Ντονμπάς, που θα της δώσει ένα τεράστιο πλεονέκτημα τόσο για τα όποια μελλοντικά της σχέδια όσο και ένα σαφέστατο μήνυμα «νίκης» που έχει απόλυτη ανάγκη ο Ρώσος πρόεδρος για το εσωτερικό της χώρας του αλλά και την «παρακαταθήκη» του.

Το Ντονμπάς όμως δεν είναι ούτε απλή αλλά ούτε εύκολη υπόθεση και για την ίδια την Ουκρανία.

Στρατιωτική σημασία

Η περιοχή του Ντονμπάς υπήρξε πεδίο μερικών από τις πιο αιματηρές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και εξακολουθεί να αποτελεί σήμερα το κέντρο της σφοδρότερης αντιπαράθεσης ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία. Στον τρέχοντα πόλεμο, πόλεις όπως το Μπαχμούτ και η Αβντιίβκα αποτέλεσαν για χρόνια προπύργια των Ουκρανών, που ανάγκασαν τους Ρώσους να πληρώνουν βαρύ τίμημα για κάθε χιλιόμετρο προέλασης. Είναι επίσης οι μοναδικές μεγάλες πόλεις που η Ρωσία κατάφερε να καταλάβει μετά τον πρώτο χρόνο της εισβολής. Οι πόλεις που παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο κυρίως συνδέονται με έναν οδικό άξονα Βορρά-Νότου, σχηματίζοντας μια κρίσιμη γραμμή άμυνας που εμποδίζει τις ρωσικές δυνάμεις να εξαπλωθούν προς το εσωτερικό της χώρας. Η απώλεια οποιασδήποτε από αυτές θα ισοδυναμούσε με κατάρρευση ολόκληρου του μετώπου, όπως τόνισε ο Σερχίι Κουζάν, επικεφαλής του Κέντρου Ασφάλειας και Συνεργασίας της Ουκρανίας.

Η παράδοση της περιοχής θα έδινε στη Μόσχα τον έλεγχο οχυρώσεων που η Ουκρανία κατασκεύαζε επί χρόνια με τεράστιο κόστος, αλλά και καίριας σημασίας σιδηροδρομικών υποδομών, σε μια γη πλούσια σε άνθρακα και ορυκτά. Πέρα από τις πυκνοκατοικημένες βιομηχανικές πόλεις απλώνεται ανοιχτό έδαφος, πύλη προς την καρδιά της Ουκρανίας.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου, με έδρα την Ουάσινγκτον, η παράδοση του Ντονμπάς χωρίς αντίσταση θα άφηνε τις ρωσικές δυνάμεις ελεύθερες να επαναλάβουν την προέλασή τους προς δυσμάς.

Ανθρωπιστικά ζητήματα

Μια πιθανή ρωσική κατάληψη θα μπορούσε να πυροδοτήσει ανθρωπιστική καταστροφή, με εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ή να ζήσουν υπό τον ζυγό της κατοχής. ΜΜΕ, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ερευνητές του ΟΗΕ έχουν καταγράψει συστηματικές παραβιάσεις στα κατεχόμενα: αυθαίρετες συλλήψεις, βασανιστήρια και εξαφανίσεις.

Περισσότεροι από 200.000 πολίτες ζουν ακόμη στο ουκρανικό τμήμα της περιφέρειας Ντονέτσκ. Από τους 1.298 οικισμούς της περιοχής, οι 847 βρίσκονται ήδη υπό ρωσικό έλεγχο, εκ των οποίων 447 από το 2014, όταν η Μόσχα προσάρτησε την Κριμαία και εισέβαλε στην ανατολική Ουκρανία. Συνολικά, η Ρωσία ελέγχει περίπου τα δύο τρίτα της περιοχής.

Η Κατερίνα Αρισόι, καταγόμενη από το Μπαχμούτ και υπεύθυνη μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης που βοηθά εκτοπισμένους, τόνισε ότι όσοι μένουν πίσω αντιμετωπίζουν σκοτεινό μέλλον. «Στις κατεχόμενες περιοχές δεν υπάρχει ζωή – απλώς επιβίωση», είπε χαρακτηριστικά.

Πολιτική πραγματικότητα

Αν και ούτε ο Λευκός Οίκος ούτε το Κρεμλίνο έχουν παρουσιάσει επίσημα προτάσεις περί «ανταλλαγής εδαφών», η άμεση απόρριψη της ιδέας από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι αντανακλά μια βαθύτερη πραγματικότητα, συχνά παρεξηγημένη στη Δύση, εξηγεί ο Ουκρανός ιστορικός Γιαροσλάβ Χριτσάκ.

Η ουκρανική ταυτότητα στηρίζεται στην αρχή «τίποτα για εμάς χωρίς εμάς», μια παράδοση που ανάγεται στους Κοζάκους. «Η επίλυση ουκρανικών ζητημάτων ερήμην των Ουκρανών ισοδυναμεί με άρνηση της ίδιας της ταυτότητάς τους», υπογραμμίζει.

Αυτό εξηγεί γιατί ο Ζελένσκι, παρά τη φθορά της δημοτικότητάς του, απολαμβάνει ευρείας στήριξης στην απόρριψη κάθε συμβιβασμού. Ο ίδιος έχει επισημάνει ότι δεν διαθέτει καν συνταγματική αρμοδιότητα να παραχωρήσει εδάφη.

Περισσότεροι από τα τρία τέταρτα των Ουκρανών αντιτίθενται στην ιδέα ανταλλαγής γης με ειρήνη. Στον στρατό, το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο. «Οι μονάδες και οι διοικητές που γνωρίζουμε από το 2014 είναι κατηγορηματικά αντίθετοι με το τελεσίγραφο του Πούτιν», ανέφερε ο Κουζάν. Παρά τα εμπόδια, ο ιστορικός Χριτσάκ δεν αποκλείει μια μελλοντική «μεγάλη συμφωνία». Ωστόσο, μια τέτοια θα έπρεπε να περιλαμβάνει τουλάχιστον την πλήρη αποχώρηση της Ρωσίας από τη νότια Ουκρανία – και ακόμη κι αυτό ίσως να μην αρκεί.

«Πάνω απ’ όλα, εκεί ζουν άνθρωποι», τονίζει η Αρισόι. «Εγώ η ίδια έζησα σε μια πόλη που σήμερα έχει καταστραφεί και κατέχεται. Δεν μπορώ να τη δω απλώς σαν ένα κομμάτι γης».

Η απαίτηση του προέδρου Πούτιν η Ουκρανία να παραδώσει ολόκληρη την περιοχή του Ντονμπάς προτού η Ρωσία σταματήσει τις εχθροπραξίες αναδεικνύει το δομικό ερώτημα κάθε διαπραγμάτευσης τέτοιου είδους: πού μπορεί να χαραχθεί ένα σύνορο αποδεκτό και από τις δύο πλευρές; Η απάντηση μόνο εύκολη δεν είναι. Ο πρόεδρος Ζελένσκι απέρριψε κατηγορηματικά την πρόταση της Μόσχας, επικαλούμενος το Σύνταγμα της Ουκρανίας που ορίζει ότι η εδαφική ακεραιότητα είναι αδιαίρετη και απαραβίαστη.

Η Ουκρανία επιμένει ότι στόχος της είναι η αποκατάσταση των συνόρων που ίσχυαν πριν από τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία το 2014. Ο Πούτιν, ωστόσο, δείχνει ανυποχώρητος στην επιδίωξή του να ελέγξει το Ντονμπάς.

Η χάραξη νέων συνόρων σημαίνει στην πράξη την επισημοποίηση μιας γραμμής μετώπου 1.200 χιλιομέτρων, η οποία εδώ και χρόνια αλλάζει βίαια – άλλοτε προς όφελος της Ουκρανίας, άλλοτε της Ρωσίας.

Από την Κριμαία στο σήμερα

2014-2022: Η Κριμαία και το Ντονμπάς

Το 2014 οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν την Κριμαία, την οποία ο Πούτιν προσάρτησε έπειτα από ένα αμφισβητούμενο δημοψήφισμα που η διεθνής κοινότητα δεν αναγνώρισε. Την ίδια χρονιά, φιλορώσοι αυτονομιστές κατέλαβαν τμήματα του Ντονμπάς και διακήρυξαν «λαϊκές δημοκρατίες», με τη σύγκρουση να παραμένει στάσιμη έως τη γενικευμένη εισβολή του 2022.

Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: «Αγκάθι» τα νέα σύνορα – Γιατί ο Ζελένσκι δεν μπορεί να παραδώσει το Ντονμπάς, δείτε χάρτες

2022: Η ρωσική εισβολή

Τον Φεβρουάριο του 2022 η Ρωσία εξαπέλυσε επίθεση σε πολλά μέτωπα: κατέλαβε μια εκτεταμένη λωρίδα γης που ένωνε την Κριμαία με το Ντονμπάς, κινήθηκε εναντίον του Κιέβου και προχώρησε βαθύτερα στην ανατολική Ουκρανία. Ωστόσο, μέχρι τον Μάρτιο είχε φτάσει στο απόγειο των κερδών της.

Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: «Αγκάθι» τα νέα σύνορα – Γιατί ο Ζελένσκι δεν μπορεί να παραδώσει το Ντονμπάς, δείτε χάρτες

2022: Οι ουκρανικές αντεπιθέσεις

Μετά την αποτυχία να καταλάβει την πρωτεύουσα, η Μόσχα απέσυρε τις δυνάμεις της από τον Βορρά. Το φθινόπωρο, η Ουκρανία εξαπέλυσε δύο μεγάλες αντεπιθέσεις: ανακατέλαβε σχεδόν ολόκληρη την περιοχή του Χάρκοβο και απώθησε τους Ρώσους νότια του Δνείπερου, ανακτώντας τη Χερσώνα.

Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: «Αγκάθι» τα νέα σύνορα – Γιατί ο Ζελένσκι δεν μπορεί να παραδώσει το Ντονμπάς, δείτε χάρτες

Σήμερα

Εκτοτε, η Ρωσία συνεχίζει να πιέζει σε όλο το μέτωπο, χωρίς όμως αποφασιστικό αποτέλεσμα. Τον Ιούλιο του 2023 σημείωσε τα μεγαλύτερα κέρδη της από το καλοκαίρι του 2022, καταλαμβάνοντας περίπου 500 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Παρά τις προωθήσεις, η πλήρης κατάληψη του Ντονμπάς παραμένει μακριά. Η Μόσχα ελέγχει σχεδόν όλη την περιφέρεια Λουχάνσκ, αλλά στην περιφέρεια Ντονέτσκ η Ουκρανία κρατά ακόμη πάνω από 6.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: «Αγκάθι» τα νέα σύνορα – Γιατί ο Ζελένσκι δεν μπορεί να παραδώσει το Ντονμπάς, δείτε χάρτες

Εκεί βρίσκονται οι πιο ισχυρά οχυρωμένες γραμμές άμυνας, με τα στρατηγικής σημασίας Σλοβιάνσκ και Κραματόρσκ να λειτουργούν ως κεντρικές βάσεις του ουκρανικού στρατού από το 2014. Τυχόν ουκρανική υποχώρηση θα σήμαινε όχι μόνο απώλεια καίριων θέσεων, αλλά και την εκτόπιση περίπου 200.000 αμάχων που εξακολουθούν να ζουν στην περιοχή.

ΠΗΓΗ: Protothema